Trong quá trình đọc, viết và dịch các bài phỏng vấn, thư gửi cổ đông hay những cuộc trò chuyện của các nhà đầu tư và quản lý quỹ hàng đầu, tôi tự đặt ra cho mình một câu hỏi: Làm thế nào để lựa chọn được đúng những nhà đầu tư mà mình nên học theo?

Cách tự nhiên nhất là tìm đến những cái tên quen thuộc trong danh sách “huyền thoại đầu tư” — những thứ Google cho ta ngay lập tức, hoặc thông qua các series sách như của Jack Schwager (ông phỏng vấn rất nhiều nhà đầu tư, nhà quản lý quỹ xuất sắc và tổng hợp lại những bài phỏng vấn trong series sách Phù thủy chứng khoán, hầu hết đã được dịch sang tiếng Việt).

Một cách khác là học từ những người chủ động viết và chia sẻ: Buffett với thư gửi cổ đông hằng năm, Howard Marks với các memo, Ray Dalio với những bộ nguyên tắc và nghiên cứu xuất bản công khai.

Vậy làm thế nào để một nhà đầu tư lọt vào những danh sách này? Có 2 con đường hoàn toàn khác nhau

Con đường thứ nhất, rất khó: đánh bại thị trường một cách ổn định trong thời gian dài — 5, 10, 20, thậm chí 30 năm. Những người như Warren Buffett, Jim Simons, David Tepper, John Neff thuộc nhóm này. Càng nhìn vào khung thời gian dài, số nhà đầu tư làm được điều này càng ít. Và gần như với bất kỳ ai trong danh sách này, bạn đều có thể tìm được những giai đoạn từ vài năm đến cả chục năm mà họ đạt hiệu suất kém hơn thị trường.

Con đường thứ hai, phổ biến hơn: dự đoán đúng một biến cố lớn, đặt cược thật lớn và chiến thắng thật lớn — trong khi phần còn lại của thị trường thua lỗ nặng nề. Michael Burry và John Paulson năm 2008, hay George Soros trong cú đánh chống lại bảng Anh năm 1992 là những ví dụ điển hình. Đây là kiểu chiến thắng mà tôi từng dịch trong bài Những Giao Dịch Anh Hùng.

Một vài người vừa có những giao dịch “anh hùng”, lại vừa đạt hiệu suất vượt trội trong nhiều năm. Nhưng số này cực kỳ hiếm.

Bạn có thể thấy Warren Buffett nối tiếng với khoản đầu tư Coca Cola năm 1988, Bank of America năm 2011, Apple năm 2016 (đều là những khoản đầu tư lớn và mang lại lợi nhuận khổng lồ) David Tepper với lời kêu gọi (và giao dịch) nổi tiếng Tôi mua tất cả mọi thứ năm 2010 (đúng đáy thị trường sau Khủng hoảng tài chính toán cầu 2008), hay Tôi mua mọi thứ ở Trung Quốc năm 2024 (đáy của thị trường chứng khoán Trung Quốc).

Nhưng bạn sẽ không tìm ra giao dịch nào đặc biệt của Ray Dalio, Jim Simons, mặc dù hiệu suất đầu tư của họ nếu nhìn vào vài chục năm hoạt động, là vô cùng tuyệt vời.

Nhưng ngay cả khi nhìn vào những nhà đầu tư hiếm hoi này, chúng ta sẽ lại nhớ đến một câu được viết nhiều nhất trong các tài liệu giới thiệu quỹ

Hiệu suất quá khứ không đảm bảo kết quả tương tự trong tương lai

Do đó, nếu chỉ tập trung vào những gì họ viết hoặc nói, chúng ta vẫn dễ rơi vào Thiên kiến quyền hạn (Authority Bias). Nhiều lần, khi nghe người nổi tiếng nói, tôi tự hỏi: “Ủa, cái này có gì đặc biệt đâu? Thậm chí nghe còn không đúng.”

Dĩ nhiên, “thành công luôn để lại dấu vết”, và nghiên cứu người thành công vẫn mang lại bài học. Nhưng cách não bộ chúng ta lựa chọn thông tin lại khiến ta đánh giá sai lệch. Chúng ta thường chọn sách vì tác giả đoạt giải Nobel, chọn đọc vì cuốn sách có nhiều review, nhiều sao, hay thậm chí chỉ vì tiêu đề hấp dẫn. Đó là Hiệu ứng hào quang (Halo Effect), Social Proof, Thiên kiến tư duy dựa trên tính đại diện (Representativeness Heuristic)—đánh giá thông qua “tín hiệu thay thế” (proxy signals), chứ không dựa trên thực chứng. Cách này tiết kiệm năng lượng, nhưng dễ dẫn chúng ta đến nhận định sai.

Mặt khác, khi tập trung vào những thứ được viết ra bởi các nhà đầu tư nổi tiếng, chúng ta mặc định bỏ qua một nhóm khác: những nhà đầu tư xuất sắc nhưng im lặng. Họ không trả lời phỏng vấn, không viết sách, không đăng memo — nhưng có thể chính họ mới nắm giữ những insight sâu sắc nhất, thậm chí trái ngược hoàn toàn với những gì xuất hiện công khai. Đây là Thiên kiến sống sót (Survivorship Bias) và Thiên kiến sẵn có (Availability Bias) ở dạng tinh khiết nhất.

Giải nghĩa Survivorship Bias

Thiên kiến sống sót (Survivorship Bias)

Chúng ta chỉ nhìn thấy những người xuất hiện công khai, những nhà đầu tư nổi tiếng, những người viết sách, trả lời phỏng vấn.
Và ta mặc định rằng họ đại diện cho “những người giỏi nhất”.

Nhưng những người xuất sắc hơn nhưng im lặng, không PR, không chia sẻ, không viết sách—họ không nằm trong mẫu quan sát được.

Giải nghĩa Availability Bias

Thiên kiến sẵn có (Availability Bias)

Cái gì dễ thấy, dễ tiếp cận, dễ đọc thì trở thành cái mà ta cho là quan trọng.
Cái gì không xuất hiện trong truyền thông thì gần như biến mất khỏi mô hình tư duy của chúng ta.

Nassim Taleb diễn tả hiện tượng này bằng một khái niệm sâu hơn: Anti-Library — phản thư viện.
Theo ông, kho kiến thức quan trọng nhất là những gì ta chưa biết:

• những cuốn sách chưa đọc
• những góc nhìn chưa xuất hiện
• những nhà đầu tư xuất sắc nhưng chọn sống trong im lặng
• những dữ liệu đã biến mất theo thời gian

Nếu chia thế giới đầu tư thành ba nhóm — thành công, thất bại, và im lặng — thì việc học từ những gì có sẵn trên internet, trong memo hay phỏng vấn… thực ra nghĩa là ta chỉ đang học từ nhóm thành công. Ta không học được gì từ nhóm thất bại, và càng không tiếp cận được wisdom tinh túy từ nhóm im lặng.

Vậy làm thế nào để tìm ra thứ gọi là “tinh túy nhất” trong đầu tư?

Thực tế là: không thể tìm được bằng cách truy lùng các nguồn thông tin có sẵn.
Bản chất của phương pháp này là chỉ chạm tới những thứ đã được công khai. Ta có thể tổng hợp, chú giải, tổ chức lại chúng — nhưng không thể vượt qua giới hạn của chính những nguồn đó.

Và có lẽ, “tinh túy trong đầu tư” cũng không tồn tại như một chân lý bất biến để chúng ta đi tìm.

Nó là thứ mỗi người phải tự xây dựng thông qua việc học, quan sát, tham gia thị trường, sai lầm và tiến bộ. Chân lý của người này có thể hoàn toàn vô nghĩa đối với người khác. Không có chân lý tuyệt đối — chỉ có chân lý phù hợp với từng cá nhân.

Ở điểm này, tôi rất thích phần mở đầu mà Ken Fisher viết cho quyển sách mới nhất của ông The Only Three Questions That Still Count: Investing By Knowing What Other Don’t (tạm dịch 3 câu hỏi duy nhất vẫn còn giá trị: Đầu tư bằng cách biết những điều người khác không biết). Trong phần mở đầu, ông đã viết một ý rất hay, đó là đầu tư không phải là một nghề, vì nếu nó là nghề, hẳn đã phải có một số ít công thức được đóng gói và truyền dạy. Bạn có thể đọc bản dịch của phần mở đầu đó tại đây.

Đối với tôi, hành trình tham gia thị trường, ra quyết định, chịu thiệt hại, rút kinh nghiệm, hy vọng đạt được một vài thành tựu… tất cả giống như quá trình tự khám phá bản thân. Mỗi người cần tìm được cách giao dịch phù hợp với tính cách, sở trường, sở đoản của mình. Thị trường luôn vận động. Mục tiêu của chúng ta là kiếm tiền từ nó — nhưng ta không thể làm điều đó trong tâm thế thù địch, căng thẳng, hay bất mãn. Nếu không giữ được sự bình an và hòa nhịp với thị trường, chúng ta sẽ chẳng lấy được gì.

Vì vậy, đọc và nghiên cứu những gì được công bố công khai chỉ là một phần nhỏ trong quá trình xây dựng nguyên lý đầu tư của riêng mình. Những gì tôi đang cố gắng tổng hợp và chia sẻ trên website này, dù có nỗ lực đến đâu, cũng chỉ đóng góp một phần rất nhỏ trong hành trình đầu tư của tôi — và của bạn.

Dù vậy, tôi vẫn sẽ cố gắng làm tốt nhất phần nhỏ bé đó, trong khả năng của mình.

______