Đây là buổi trò chuyện trên YouTube giữa người dẫn chương trình Jeremy Stickney và nhà đầu tư Guy Spier, xoay quanh các chủ đề về quản trị rủi ro, triết lý đầu tư và cách đạt được thành công trong cuộc sống.

Bạn có thể xem buổi phỏng vấn bản gốc tại đây. Phần dưới đây là bản dịch

Giới thiệu

Spier giải thích các hàm ý toán học và thực tiễn của ergodicity — ý tưởng rằng ngay cả một “trò chơi có kỳ vọng dương” nếu lặp lại nhiều lần vẫn có thể dẫn tới phá sản nếu mức độ đặt cược quá lớn, được minh họa bằng ví dụ tung đồng xu và ẩn dụ trượt tuyết, nơi việc tránh chấn thương (tức là sống sót) quan trọng hơn việc “trượt nhanh nhất có thể”.

Cuộc trò chuyện cũng mở rộng sang các chiến lược sống rộng hơn, như cách chủ động định hình môi trường sống của chính mình, quản lý “tiếng nói nội tâm”, tầm quan trọng của những hành động nhỏ nhưng đều đặn (thói quen tạo nên số phận), và sự cân bằng cần thiết giữa táo bạo và khiêm tốn khi theo đuổi các mục tiêu lớn.

Spier kết thúc bằng lời khuyên dành cho một nhà đầu tư trẻ sở hữu một triệu đô la, nhấn mạnh vào sự sống sót, đa dạng hóa và những khoản đặt cược có tiềm năng lớn nhưng phải được thực hiện theo cách có thể phục hồi nếu sai.

Nội dung

Jeremy: Anh là một trong những người tôi thích lắng nghe nhất. Mỗi khi anh có podcast, tôi đều xem vì anh có cách khiến mọi người trở nên khiêm nhường về cuộc sống và đầu tư mà tôi thấy không ai khác làm được. Mỗi lần nói chuyện, anh đều mong muốn mọi người đạt được thành công trên con dốc cuộc đời (make it down the slope in life). Lý do tôi nói dùng cụm từ này là vì anh dùng một hình ảnh so sánh hoàn hảo là trượt tuyết và gần đây là về tính ergodic (ergodicity). Anh có thể chia sẻ về việc điều hướng con dốc cuộc đời và tính ergodic là gì không?

Ergodicity là một khái niệm trong động lực học. Tuy nhiên, ở đây chúng ta xem xét trong tài chính. Ergodicity trả lời câu hỏi: trung bình theo thời gian của một nhà đầu tư có giống trung bình của cả đám đông hay không.

Phần lớn các quá trình trên thị trường không ergodic: một sự kiện Thiên nga đen có thể khiến mất trắng toàn bộ, và một khi vốn về 0 thì thành quả của bạn coi như chấm dứt, dù trung bình của toàn thể vẫn dương.

Vì vậy, dùng kỳ vọng (expected return) để đánh giá chiến lược có thể gây ảo giác: một chiến lược trung bình rất tốt của 1.000 người không đảm bảo kết quả tốt cho chính bạn theo thời gian, nếu đường vốn của bạn có thể chịu một biến cố khiến không phục hồi được.

Hiểu ergodicity giúp ta tránh nhầm lẫn giữa “lợi nhuận kỳ vọng” và “lợi nhuận thực sự bạn sẽ trải qua theo thời gian”, từ đó nhấn mạnh vai trò của quản trị rủi ro, tránh drawdown cực đoan, và ưu tiên sự bền vững của vốn.

Tính ergodic, ergodicity là gì?

Guy Spier: Trước hết, Jeremy, thật tuyệt vời khi gặp bạn ở Zurich. Bạn là người hướng nội, và tôi cũng nghĩ mình hướng nội. Tôi thực sự ấn tượng với cách tiếp cận cuộc sống của bạn. Tôi nghĩ bằng cách nào đó tôi đã thu hút được những người như Jeremy đến cuộc đời mình, và điều đó củng cố những điều tôi muốn được củng cố. Bạn là một phần của guồng quay (flywheel)

Jeremy: Tôi cảm thấy rất vinh dự khi nghe anh nói như vậy.

Guy Spier: Và thật dễ thương khi anh khen tôi như vậy, nhưng tôi luôn nói: cứ hỏi vợ tôi thì biết. Tôi có đầy lý do để phải khiêm nhường. Tôi may mắn đủ tỉnh táo để hiểu rằng mình cần kết hôn với một người không chấp nhận những trò vớ vẩn của tôi. Và phần rất lớn con người tôi hôm nay — sau hơn 20 năm kết hôn — là nhờ tôi có một người vợ không chấp nhận bất kỳ thứ vớ vẩn nào từ tôi

Tôi không phải tự nhiên mà trở nên khiêm nhường, mà bởi vì tôi sống với một người vợ như thế, và các con tôi cũng học từ cô ấy, nên chúng cũng không chấp nhận mấy trò vớ vẩn của tôi. Tất nhiên, thị trường tài chính cũng có cách dạy cho anh sự khiêm nhường. Nhưng tôi tin rằng môi trường gia đình — một lựa chọn mà tôi đã chủ động thực hiện — mới là điều định hình tôi.

Anh tạo ra môi trường của mình, rồi chính môi trường đó nhào nặn lại anh. Và tôi thực sự biết ơn vì mình đã đủ khôn ngoan để chọn kết hôn với một người phụ nữ dám ở bên tôi và đồng thời dám đối diện với tôi khi cần.

Bây giờ đến câu hỏi của bạn, về tính ergodic và vì sao tôi lại lấy hình ảnh về trượt tuyết để so sánh. Tôi biết về tính ergodic từ một nhà toán học tên là Ole Peters, làm việc tại Viện Toán học London. Khái niệm tính ergodic ban đầu được áp dụng cho chất khí. Khi nói chất khí có tính ergodic, có nghĩa là trong một căn phòng đầy khí, bạn có thể lấy một mẫu nhỏ của chất khí đó, một centimet khối chẳng hạn, và nó có thể đại diện cho tất cả khí trong phòng đó.

Vậy tại sao điều này lại áp dụng cho đầu tư và kinh tế học? Ole Peters là một nhà toán học rất tài năng và tôi chắc chắn là mình không thể hiểu trọn vẹn được phần toán học của những nghiên cứu chuyên sâu hơn của ông về tính ergodic. Nhưng tôi nghĩ mình hiểu những điều cơ bản.

Người thực sự khai mở và giúp tôi có thể diễn đạt bằng lời là Luca Dellanna, sống ở Turin. Anh ấy đã viết một cuốn sách về tính ergodic, không dùng bất kỳ công thức nào. Anh ấy có khả năng dùng những hình ảnh tương đồng để giải thích.

Trước hết, tôi sẽ nói về mặt toán học và sau đó chúng ta nói về trượt tuyết như một hình ảnh tương đồng và dễ hiểu. Hãy tưởng tượng bạn đặt cược một đô la và tung một đồng xu công bằng, không có sự thiên vị nào. Nếu nó rơi mặt ngửa, bạn được 50 xu, và nếu nó rơi mặt sấp, bạn chỉ bị mất 40 xu.

Vì vậy, với một đô la, nếu bạn muốn tính giá trị kỳ vọng (expected value). Giá trị kỳ vọng sẽ là 50% của 50 xu trừ đi 50% của 40 xu. Bạn có giá trị kỳ vọng là 5 xu. Đó là một giá trị kỳ vọng dương.

Bạn sẽ nghĩ rằng nếu giá trị kỳ vọng là dương, thì đó là một kèo đặt cược quá tốt và bạn cứ thế mà chơi cả ngày thôi. Và điều đó sẽ đúng nếu hệ thống là ergodic.

Nhưng nếu hệ thống này không có tính ergodic, thì bạn cứ tiếp tục chơi và bạn có thể hoàn toàn phá sản, nghĩa là bạn có thể mất hết tiền nếu lặp đi lặp lại trò chơi đó. Đối với tôi, điều đó thật đáng kinh ngạc, vì rõ ràng trường kinh doanh không hề dạy bạn điều này (Guy Spier tốt nghiệp trường kinh doanh Harvard)

Vì vậy tôi đã tạo một bảng tính để thử chơi trò chơi lặp đi lặp lại, và tôi thấy được con đường dẫn đến phá sản xảy ra như thế nào. Đây là trang web của trò chơi này và tôi khuyên mọi người nên xem. Ở dây có thể tham gia trò chơi tung đồng xu một đô la được chơi lặp đi lặp lại, và đây là khoảng 750 đến 1.000 lần chơi, và bạn có thể thấy rằng tài sản ròng của người đó có xu hướng về 0.

Đó là toán học của tính ergodic; bạn cần phân biệt giữa trung bình cộng (arithmetic mean) và trung bình nhân (geometric mean). Trong trò chơi này, nếu chúng ta tưởng tượng 1.000 người, hay là 10.000 người, cùng tham gia. Bạn có thể tưởng tượng rằng sẽ có một người cực kỳ may mắn được mặt ngửa liên tục. Họ sẽ được tăng 50% mỗi lần liên tục, khi đó 1 đô la ban đầu sẽ biến thành một lượng tiền khổng lồ.

Mọi người đều muốn trở thành người đó, nhưng số người đạt được kết quả như vậy chỉ là một tỷ lệ cực kỳ nhỏ. Với phần lớn những người khác, kết quả điển hình sẽ là sấp, ngửa, sấp, ngừa luân phiên nhau. Và mỗi lần thua, tôi lại có ít vốn hơn để chơi tiếp.

Kết quả này khiến tôi vô cùng kinh ngạc. Nó cho thấy một trò chơi có giá trị kỳ vọng dương, nhưng nếu có các đặc tính nhất định, nếu chơi lặp đi lặp lại, có thể khiến bạn hoàn toàn phá sản. Điều đó khiến tôi vô cùng choáng váng.

Khi tôi trở về văn phòng của mình và nói mọi người, tôi vừa có một khám phá tuyệt vời, và họ nói: “Guy, tôi ước gì đã học toán để có thể hiểu anh đang nói gì”. Và sau đó tôi gặp Luca Dellanna và anh ấy đã giúp tôi một cách để giải thích điều này đơn giản hơn nhiều. Anh ấy viết nó trong quyển sách của anh ấy một cuốn sách rất đáng đọc.

Cuộc đua trượt tuyết minh họa cho tính ergodic

Bây giờ chúng ta sẽ nói lấy cuộc đua trượt tuyết làm hình ảnh tương đồng. Nếu bạn không hiểu tôi vừa nói gì ở trên, hãy nghe câu chuyện này.

Hãy tưởng tượng bạn là một vận động viên trượt tuyết chuyên nghiệp. Có một mùa giải gồm 10 cuộc đua và mục tiêu là thắng cả mùa giải để trở thành vận động viên trượt tuyết giỏi nhất. Một trong những biến số vận động viên có thể kiểm soát là mức độ tích cực khi trượt tuyết. Đây là một cuộc đua xuống dưới chân đồi, mục tiêu là trượt xuống đến chân dốc nhanh nhất có thể.

Vận động viên có thể trượt chậm lại, như thế anh ấy ít có khả năng thắng cuộc đua hơn, nhưng cũng ít bị chấn thương hơn.

Điều quan trọng ở đây là bạn phải trượt tuyết thận trọng đến mức nào mà vẫn có cơ hội chiến thắng mùa giải. Bởi vì ngay cả khi rủi ro chấn thương tương đối thấp, nếu đã bị chấn thương, bạn sẽ không thể tham gia cuộc đua thứ hai, thứ ba, thứ tư hoặc thứ năm, bạn không thể kết thúc mùa giải. Như vậy là bạn đã bị lọai.

Vì vậy ở đây cần phải có sự cân bằng. Trong cuộc đua, vận động viên sẽ có áp lực phải trượt tuyết nhanh nhất có thể vì như vậy mới có cơ hội chiến thắng mùa giải. Nhưng rất có thể vận động viên đó đang chấp nhận rủi ro quá mức cần thiết, khi đó anh ấy có thể bị thương và bị loại khỏi cuộc chơi.

Luca đã diễn giải điều này rất tuyệt vời mặc dù tiếng Anh không phải là tiếng mẹ đẻ của anh ấy. Anh ấy nói rằng “lợi nhuận tương lai sẽ không bù đắp được tổn thất hiện tại“.

Quay lại trò chơi tung đồng xu trước đó, nếu bạn thua ngay vòng đầu bạn đã mất 40 xu, nghĩa là bạn không thể để 40 xu đó làm việc cho mình ở vòng tiếp theo. Và nếu bạn tiếp tục nhận một mặt sấp, bạn lại mất thêm vốn, đó chính là con đường dẫn đến phá sản. Bạn không thể ở lại cuộc chơi đủ lâu để cuối cùng có thể chiến thắng.

Chấn thương là một ví dụ rõ ràng về điều đó. Vì vậy, người thắng mùa giải không phải là vận động viên trượt tuyết nhanh nhất, mà là vận động viên trượt tuyết nhanh nhất mà không bị chấn thương

Nếu tôi là huấn luyện viên, tôi chắc chắn sẽ dành thời gian giải thích điều này cho các vận động viên. Có một số phép tính đơn giản sẽ chứng minh điều này cho bạn và đó là bảng trong sách của Luca, và tôi nhất định sẽ dành thời gian giải thích chi tiết.

Khi tôi nói điều này cho một số người bạn là nhà toán học, những người cả đời sống với các con số, họ nói: “Ồ, điều đó khá rõ ràng, phải không? Có gì mới mẻ đâu”. Nhưng đối với tôi, nó không hề hiển nhiên chút nào, vì vậy tôi muốn đi kể một ví dụ khác.

Jeremy: Trước khi tiếp tục, tôi thực sự muốn nhấn mạnh việc anh sẵn lòng thừa nhận là điều này không hề hiển nhiên—tôi muốn nói đến tất cả những khả năng mọi người có thể bị gãy chân khi lao xuống con dốc. Tôi thấy lo lắng cho những người xuất sắc nói rằng điều đó là hiển nhiên. Điều này nói dễ hơn làm rất nhiều. Bởi vì ngay cả một người như Jesse Livermore, người từng là một trong những nhà giao dịch thành công nhất mọi thời đại, người đã luôn nói “chúng ta kiếm tiền bằng cách ngồi yên chứ không phải bằng cách giao dịch“, nhưng sau đó anh ta đã mất hết tài sản và tự tử. Đây là một thiên tài, vậy mà cuối cùng vẫn có kết cục như vậy. Nên thực sự, điều này nói dễ hơn làm.

Câu chuyện về Kobe Bryant

Guy Spier: Đúng vậy. Và Charlie Munger có thể diễn đạt ngắn gọn toàn bộ tính ergodic bằng câu nói: “Tất cả những gì tôi muốn biết là tôi sẽ chết ở đâu để tôi không đi đến đó“.

Ví dụ, Kobe Bryant, một người rất giàu, anh ấy dùng máy bay trực thăng đến sân tập bóng rổ, rõ ràng là rất thuận tiện. Trong thời tiết xấu, có một cơ hội nhỏ nhưng không phải bằng không là máy bay sẽ hạ cánh cứng, và có thể gây chết người. Kobe Bryant luôn bay đến sân tập bóng rổ bằng trực thăng. Vì vậy, bạn có một tình huống mà một lần rủi ro xảy ra là rất thấp. Nhưng nếu bạn làm điều đó mỗi ngày, sớm hay muộn, rủi ro đó dần trở thành chắc chắn. Kobe Bryant đã mắc phải lỗi đó và phải trả giá bằng mạng sống của mình,.

Kobe Bryant là một huyền thoại bóng rổ của NBA, ngôi sao của Los Angeles Lakers suốt hai thập kỷ. Anh nổi tiếng toàn cầu, có sự nghiệp rực rỡ và sở hữu khối tài sản lớn.

Kobe thường di chuyển bằng trực thăng hằng ngày để tiết kiệm thời gian luyện tập. Chính thói quen tưởng như vô hại này là ví dụ điển hình cho một sai lầm ergodicity: một rủi ro rất nhỏ nhưng lặp lại liên tục sẽ tích lũy thành xác suất chắc chắn theo thời gian.

Tai nạn trực thăng năm 2020 khiến Kobe và con gái thiệt mạng, minh họa rõ ràng rằng “rủi ro nhỏ + tần suất lớn = thảm họa”, cho thấy vì sao câu chuyện của anh thường được dùng để giải thích bản chất của risk of ruin trong tư duy tài chính.

Vấn đề của câu chuyện lái máy bay trực thăng này là bạn không thể chia mình ra thành 1000 người khác nhau và nói rằng “phần lớn trong những người này sẽ sống sót”. Ở đây cái bạn cần là chuyến bay mà chính bạn đang ngồi trên phải được an toàn.

Đó là sự khác biệt giữa việc chơi cuộc chơi theo cách tuần tự (lần sau tiếp nối lần trước đó) và việc chia bản thân thành một nghìn người và để họ tham gia cuộc chơi cùng một lúc. Khi lái trực thăng trong thời tiết xấu, bạn không muốn trả giá bằng mạng sống của mình. Vì vậy, bạn phải thành công trong tất cả các phiên bản của thế giới mà nó có thể xảy ra, và giá trị kỳ vọng không phải là cách đúng đắn để đánh giá điều này.

Giá trị kỳ vọng dương vẫn có thể khiến bạn phá sản

Tôi thấy khái niệm này vô cùng quan trọng (và mạnh mẽ) khi áp dụng vào đầu tư. Có rất nhiều cách đặt cược cho bạn giá trị kỳ vọng dương, nhưng nếu bạn thực hiện chúng lặp đi lặp lại với một tỷ lệ đáng kể tài sản ròng của mình, bạn sớm muộn gì cũng phá sản.

Cách duy nhất bạn có thể thực hiện chúng lặp đi lặp lại (mà không bị phá sản) là chia danh mục đầu tư của mình thành nhiều nhóm khác nhau và thực hiện đặt cược với tỷ trọng đủ nhỏ để sai lầm của bạn, khi nó xảy ra (và sớm muộn gì cũng xảy ra), không khiến bạn phá sản hoàn toàn. Như thế, bạn có thể quay lại và tiếp tục cuộc chơi.

Điều cực kỳ quan trọng là phải phân biệt được ý tưởng đầu tư của bạn là thuộc nhóm nào. Nó có phải là một ý tưởng như ý tưởng Kobe Bryant khi mà sai lầm có thể trở thành tổn thất vĩnh viễn (fatal error), mà đôi khi mọi người gọi là kết quả nhị phân (binary outcomes) không? Hay nó dễ tha thứ hơn khi bạn sai lầm?

Tôi đã đưa ra quyết định rằng tôi thực sự chỉ muốn đầu tư vào các tình huống không phải là nhị phân. Câu hỏi duy nhất là tôi kiếm được bao nhiêu tiền, chứ không bao giờ phải trả lời câu hỏi liệu tôi có mất trắng hay không.

Trong thư thường niên gửi nhà đầu tư của tôi, tôi có viết rằng sống còn là vô cùng quan trọng, chứ không phải chỉ là chiến thắng trong cuộc chơi. Tôi nghĩ điều tôi đã viết là “sự sống còn là tất cả“, bởi vì nếu bạn sống sót, đó là tất cả những gì bạn cần làm, vì có rất nhiều cách bạn có thể thất bại.

Những sai lầm không đáng có (unforced errors)

Cuộc sống, theo nhiều khía cạnh, không phải là cuộc chơi của người chiến thắng (winner’s game), mà là cuộc chơi của kẻ thua cuộc (loser’s game).

Tương tự như chơi tennis. Nếu bạn có thể luôn đưa bóng trở lại phía đối thủ, để bóng đừng rơi ra ngoài sân, thì đối thủ của bạn sẽ mắc lỗi sớm hay muộn. Đó là cách bạn chiến thắng

Nếu bạn có thể liên tục trả bóng vào sân, bạn không cần những cú dứt điểm chết người. Đó chính là cái mà tôi gọi là trò chơi của kẻ thua cuộc. Những người chiến thắng chỉ là những người liên tục có thể trả bóng, và những người cố gắng đập bóng sẽ thua vì họ sẽ mắc những sai lầm không đáng có (unforced errors).

Trong đầu tư, cách đề sóng sót là tránh những mắc sai lầm không đáng có. Nhiều người cuối cùng mất hết tất cả, như Jesse Livermore, vì anh ta đã tự mình mắc sai lầm không đáng có. Tôi nghĩ có lẽ anh ấy đã không hề phân biệt về những rủi ro. Nếu anh ấy phân biệt được loại rủi ro này, anh ta có thể đã kiểm soát được ham muốn của mình tốt hơn nhiều

Vì vậy, tôi đưa vào một điểm trong check-list của mình: đây là một đặt cược có tính ergodic hay không có tính ergodic? Một ví dụ về một đặt cược ergodic sẽ là Nestle. Câu hỏi duy nhất là Nestle sẽ phát triển bao nhiêu trong tương lai. Chắc chắn là mọi người sẽ tiêu thụ nhiều sản phẩm của họ hơn. Câu hỏi duy nhất là họ tăng trưởng bao nhiêu, 1%, 2%, 3%, 5% và tôi phải trả bao nhiêu cho sự tăng trưởng đó.

Check-list là một công cụ Guy Spier sử dụng trong việc đánh giá, lựa chọn những khoản đầu tư của mình. Đây là một công cụ đơn giản mà Mohnish Pabrai đã chia sẻ cho ông và ông đã viết về nó trong quyển sách của mình The Education of a Value Investor, hoặc bạn có thể đọc nó ở đây

Nếu bạn không trả một mức giá quá cao, thì mặc dù bạn không biết rằng mình sẽ có lợi nhuận bao nhiêu, 12%, 15%, nhưng xác suất bạn mất toàn bộ vốn là gần như không có. Nó rất khác so với việc mua một quyền chọn dạng knockout option, bạn xuống tiền và nếu một điều kiện xảy ra, bạn thắng rất đậm; nếu điều kiện khác xảy ra, bạn mất tất cả.

Tôi lấy ví dụ một công ty—đã từng trong danh mục đầu tư của tôi. Khi tôi đầu tư vào công ty, nó không vay nợ quá nhiều. Nhưng sau đó, vay nợ dần dần nhiều lên và ban lãnh đạo không thực sự để ý đến nó.

Vì vậy, lúc đầu thì khoản đầu tư này là một đặt cược loại ergodic, nhưng sau đó, theo thời gian, tính chất nó đã thay đổi thành một loại đặt cược khác. Tôi nghĩ chỉ cần bạn chú ý và nhận thức được điều này nó đã tạo nên khác biệt rất lớn trong hoạt động đầu tư của bạn.

Nếu tôi còn trẻ tôi sẽ đầu tư như thế nào

Jeremy Một trong những cuốn sách yêu thích của tôi là Điều tôi học được về đầu tư từ Darwin. Tôi đã nghe anh nói một lần, một cách hình ảnh, rằng trong hang động của mình, anh có quả mọng và các loại hạt ở phía sau hang. Việc này đối lập với đi ra ngoài săn bắt. Nếu bạn cứ liên tục đi ra ngoài mỗi lần để săn bắt, sớm muộn gì cũng đến lúc có một con hổ bắt được bạn.

Tôi thực sự bắt đầu thấy may mắn vì hiểu được khái niệm này. Nếu không, tôi sẽ chỉ nghĩ làm sao đạt được tỷ suất lợi nhuận 20% hàng năm mà không quan tâm đến việc sống còn quan trọng như thế nào.

Guy Spier: Có hai điểm tôi muốn nói ở đây. Một là, cuốn sách của Pulak Prasad—Điều tôi học được về đầu tư từ Darwin. Tôi sẽ phân tích sâu những ý tưởng đó bởi vì tôi nghĩ đó là một trong những cuốn sách độc đáo nhất mà tôi từng đọc. Anh ấy đã làm một việc rất tuyệt vời đó là đưa đầu tư và tư duy về đầu tư vào một lĩnh vực cực kỳ mạnh mẽ, có giá trị và hữu ích. Nhưng trước khi chúng ta đến đó, tôi muốn đề cập đến hình ảnh hang động mà bạn vừa nói. Tôi nghĩ rằng một điều mà bạn có thể chưa nhận thức được về chính mình đó là bạn đang ở một vị trí khác so với tôi.

Tôi năm nay đã 58 tuổi. Chắc chắn tôi đã sống quá nửa đời người. Nhưng bạn vẫn đang ở giai đoạn đầu của cuộc đời và bạn có nhiều thời gian hơn tôi rất nhiều. Bạn càng trẻ, bạn càng có khả năng phục hồi nếu sai lầm. Tôi không khuyến khích bạn chơi nhảy dù. Nhưng tôi nghĩ rằng trong đầu tư, hiện tại bạn nên chấp nhận rủi ro cao hơn, miễn là bạn có thể phục hồi khi thất bại. Khi bạn già đi, bạn có ít cơ hội hơn để phục hồi sau những sai lầm lớn. Còn ở độ tuổi bây giờ, nên chấp nhận nhiều rủi ro, nhưng theo cách có thể phục hồi được.

Tôi sẽ diễn giải cụ thể hơn. Một người bạn của tôi vừa hoàn tất thương vụ bán công ty của mình về AI, và bây giờ anh ấy muốn dùng tiền thu được đó đầu tư lại vào các doanh nghiệp khác. Anh ấy đã trở về châu Âu đang tìm kiếm những doanh nghiệp tiềm năng. Anh ấy muốn học hỏi mô hình của Berkshire Hathaway.

Một trong những điều tôi chia sẻ với anh ấy là hãy chia số tiền bạn có để đầu tư thành 5, lý tưởng là 10 lần đặt cược khác nhau. Đừng cho rằng doanh nghiệp đầu tiên bạn đầu tư sẽ thành công. Tất nhiên, nếu nó thành công thì rất tuyệt vời, nhưng nếu không, bạn vẫn có thể tiếp tục lần thứ hai, thứ ba, thậm chí bạn có thể tiến hành đầu tư nhiều doanh nghiệp cùng một lúc. Nhưng đừng để lần đầu tiên thất bại đã loại bạn khỏi cuộc chơi.

Tôi nghĩ, nếu tôi ở vị trí của bạn, với hiểu biết của tôi ngày hôm nay, tôi sẽ tham gia những thương vụ đầu tư có tiềm năng lợi nhuận rất lớn. Điều quan trọng là có thể ở lại cuộc chơi và thực hiện ít nhất 10, 20 hoặc 30 lần đặt cược như vậy. Khi bạn ở lại cuộc chơi đủ lâu, quy luật số lớn (law of large numbers)—và đây cũng là điều Luca Dellanna nói—mới có thể giúp bạn thành công.

Quy luật số lớn nói rằng khi số lần thử nghiệm hoặc số lượng quan sát đủ lớn, kết quả trung bình sẽ tiến gần về giá trị kỳ vọng thực sự. Trong bối cảnh đầu tư, điều này có nghĩa: không phải mỗi thương vụ đều thắng, nhưng nếu bạn thực hiện đủ nhiều khoản cược có kỳ vọng dương và quản lý rủi ro để không bị loại khỏi cuộc chơi, thì kết quả tổng thể sẽ phản ánh đúng “lợi thế” của bạn. Nói cách khác, ở lại cuộc chơi đủ lâu chính là điều kiện tiên quyết để xác suất bắt đầu làm việc cho bạn

Cảnh báo duy nhất là bạn đừng để đôi ba lần thất bại đã khiến bạn nản chí. Bạn cần thực hiện chúng theo cách mà dù nó thành công hay thất bại, bạn vẫn có thể kiên trì tiếp tục. Bạn hiện đang có thu nhập hiện tại cao hàng năm, và tôi hy vọng bạn có thể dành dụm để đầu tư theo cách này.

Một cách khác để hình dung là một vườn nho. Mỗi năm bạn sẽ trồng một hàng dây leo mới. Đôi khi rượu sẽ ngon, đôi khi vụ thu hoạch sẽ bị hỏng.

2 bài học từ quyển sách Điều tôi học được về đầu tư từ Darwin

Bây giờ, nói về cuốn sách của Pulak Prasad Điều tôi học được về đầu tư từ Darwin. Ông đưa ra một góc nhìn rất khác thường và thú vị về cách tiến hóa thực sự diễn ra: tiến hóa không diễn ra một cách trơn tru và liên tục. Thay vào đó, nó diễn ra theo những đợt ngắt quãng — có những giai đoạn lịch sử mà hệ thực vật và động vật tiến hóa rất nhanh, các loài mới xuất hiện với tốc độ cao, rồi tiếp theo lại là những giai đoạn tĩnh lặng kéo dài, hầu như không có gì thay đổi. Những giai đoạn “đứng yên” này có thể kéo dài vô cùng lâu, cho đến khi một cú sốc bên ngoài — chẳng hạn như một thiên thạch va vào Trái đất — gây ra sự tuyệt chủng hàng loạt, rồi lại mở ra một đợt tiến hóa tăng tốc mới.

Tôi rút ra hai điều quan trọng.

Thứ nhất, doanh nghiệp cũng tương đồng với tiến hóa. Có những doanh nghiệp ở trong giai đoạn tĩnh lặng: chúng hoạt động trong những ngành ổn định, cấu trúc chi phí, lợi nhuận và cạnh tranh gần như không thay đổi qua thời gian. Một số khác lại sống trong môi trường mà mọi thứ biến động liên tục.

Cá nhân tôi thường tìm kiếm những doanh nghiệp đang ở trong trạng thái cân bằng dài hạn — những công ty không cần thay đổi nhiều. Có công ty lợi nhuận chỉ vừa phải, có công ty lợi nhuận khổng lồ. Ví dụ kinh điển mà ông đưa ra là Coca-Cola, Pepsi, Dr Pepper, 7-Up — một ngành có cấu trúc ổn định suốt gần một thế kỷ, với lợi thế cạnh tranh bền vững và mô hình kinh tế ít đổi thay.

Điểm quan trọng thứ hai, bạn cần hiểu rằng, mặc dù so sánh tương đồng (thinking by analogy) là vô cùng mạnh mẽ, nhưng cũng rất dễ khiến ta hiểu sai vấn đề. Khi áp dụng mô hình tiến hóa vào đầu tư, ta phải thừa nhận rằng mình không hiểu trọn vẹn về tiến hóa, và mô hình ấy nhiều khả năng không phản ánh hoàn hảo thực tế kinh doanh.

Vì vậy, chúng ta cần cẩn thận khi dùng bất kỳ mô hình nào để hiểu về thế giới. Như Alan Greenspan viết trong The Map and the Territory: Đừng bao giờ nhầm lẫn tấm bản đồ với lãnh thổ. Bản đồ chỉ là suy nghĩ của chúng ta về cách thế giới vận hành; còn lãnh thổ là thế giới thật.

Jeremy: Tôi sẽ ghi nhớ điều này vì tôi thường xuyên sử dụng những hình ảnh tương đồng khi nói chuyện với mọi người.

Guy Spier: Điều đó không sao cả, chỉ cần bạn nhớ đừng nhầm lẫn là được.

Chúng ta tạo ra môi trường, rồi môi trường sẽ định hình chúng ta

Jeremy: Quyển sách đó có nói đến thí nghiệm trên cáo bạc ở Nga, các nhà nghiên cứu đã chọn lọc giống cáo để chúng trở nên ngoan ngoãn. Đến khoảng thế hệ thứ hai mươi gì đó, những con cáo bắt đầu vẫy đuôi, mắt chúng trở nên dễ thương hơn, và mõm chúng ngắn lại. Khi đọc chương đó, tôi ngay lập tức nghĩ về việc môi trường mà chúng ta lựa chọn có thể tác động mạnh mẽ đến chúng ta như thế nào.

Anh đã dẫn tôi tham quan thư viện của anh, kể về việc anh chuyển đến Zurich, và cách anh thiết kế toàn bộ môi trường sống của mình cho thấy anh đã tạo ra một tập hợp những điều kiện định hình cách anh tiến hóa, hoặc chủ đích lựa chọn không tiến hóa.

Anh cũng từng nói rằng, rất khó trở thành một nhà đầu tư thành công nếu sống ở New York, bởi họ phải liên tục bị môi trường thành phố này tác động, những lực ngầm định hình họ theo những cách họ không hề nhận ra.

Tôi muốn nghe thêm suy nghĩ của anh về ý tưởng “thiết kế môi trường định hình bản thân” này — cả trong việc lựa chọn những công ty không cần tiến hóa quá nhiều, lẫn trong việc chính chúng ta thiết kế môi trường sống của mình để quyết định cách mà chúng ta tiến hóa.

Guy Spier: Tôi nghĩ thế này, chúng ta tạo ra môi trường của mình, và rồi môi trường đó định hình lại chúng ta. Khi sống ở New York, tôi có một cảm nhận rất sâu bên trong thúc đẩy tôi rời New York để chuyển đến Zurich. Tôi linh cảm Zurich có điều gì đó phù hợp với mình. Cảm nhận này cũng tiếp tục ảnh hưởng đến cách tôi xây dựng văn phòng và cấu trúc công việc ở đây.

Tất nhiên, Zurich cũng có nhiều bất lợi lớn. Tôi hiểu các doanh nghiệp Mỹ tốt nhất vì tôi đã sống phần lớn đời mình ở Mỹ, và đó vẫn là nơi hấp dẫn nhất để đầu tư. Nhưng sống ở đây đồng nghĩa tôi cách Mỹ rất xa. Nếu tôi muốn thẩm định một công ty sản xuất du thuyền giải trí tại Mỹ, tôi phải bay sang đó — và nhiều khả năng là tôi sẽ không làm việc đó, đơn giản vì tôi không muốn suốt ngày ngồi máy bay

Một thay đổi lớn khác là: sau khi đến đây, tôi chịu sự quản lý của FINMA. Nếu ở Mỹ, tôi chịu sự quản lý của SEC. Tôi không chọn sự thay đổi này; nó đến một cách đột ngột và khó khăn. Theo thời gian, tôi đã thích ứng được, thậm chí tìm ra cách biến nó thành lợi thế cho bản thân và cho nhà đầu tư của mình. Nhưng không có gì hoàn hảo ở đây cả.

Con gái tôi cũng không thích Zurich lắm — nó thấy thành phố nhàm chán và quá khuôn mẫu. Còn tôi lại thích sự khuôn mẫu đó, vì nó mang đến sự chắc chắn cho một bộ óc dễ dao động như tôi. New York là thành phố của cơ hội; Zurich là thành phố của sự chắc chắn. Nếu ai đó muốn “gặp may” trong đời, New York sẽ phù hợp hơn. Nhưng nhiều người Thụy Sĩ lại thấy Zurich gò bó còn ở London và New York thì hạnh phúc hơn, suy nghĩ cởi mở hơn nhiều. Mọi lựa chọn đều có giá của nó

Tuy nhiên bây giờ, quan điểm của tôi đã thay đổi hoàn toàn so với những gì tôi từng viết trong sách và thậm chí trái ngược với những gì anh thấy trong chuyến tham quan văn phòng này. Giờ đây tôi tin rằng việc được gần gũi những người mình yêu thương quan trọng hơn bất kỳ môi trường hoàn hảo nào. Nếu được bắt đầu lại, có lẽ tôi sẽ chọn ở gần gia đình trước, rồi xây dựng môi trường làm việc ngay trong môi trường đó — dù đó là New York, St. Louis, Tokyo hay bất kỳ nơi nào khác.

Cuối cùng, con người mới là yếu tố quyết định, không phải địa điểm. Tôi mất rất lâu mới nhận ra điều này.

Tuy vậy, anh có thể phản biện rằng: dù con người là quan trọng nhất, ta vẫn có thể thiết kế môi trường — bất kể ta sống ở New York, Missouri, Tokyo hay Zurich — theo cách hỗ trợ mục tiêu của mình. Và tôi hoàn toàn đồng ý.

Đừng xem thường những hành động nhỏ

Những hành động nhỏ, có chủ đích thực sự quan trọng. Tôi nghĩ, đối với những người muốn trở thành một nhà đầu tư thành công, dù là mới bắt đầu hay đã tham gia thị trường một thời gian, thì những câu hỏi quan trọng là: Tôi nên bắt đầu từ đâu? Làm sao để tránh sai lầm lớn? Làm sao để không bị phá sản? Làm sao để tránh trường hợp như Kobe Bryant?

Câu trả lời của tôi là: hãy liên tục hành động, nhưng hành động đủ nhỏ để nếu sai, anh vẫn có cơ hội học hỏi từ sai lầm đó. Mỗi người sẽ cần tự đánh giá thế nào là nhỏ với bản thân mình. Ví dụ khi anh cảm thấy không chắc chắn, thì hãy bước những bước nhỏ hơn nữa (cho đến khi nào anh cảm thấy tự tin).

Nếu việc trèo lên đỉnh núi có thể khiến anh lo sợ, thì hãy leo đồi trước. Không cần leo ngọn núi cao nhất. Đừng quá áp lực với số tiền mà mình đầu tư. Đừng bao giờ đặt cược quá 10% số vốn vào một thương vụ—nếu bạn lo lắng thì có thể giảm xuống chỉ 5%, 1% thậm chí ít hơn. Nhưng hãy hành động, rồi học từ hành động đó.

Điểm tiếp theo cũng quan trọng: đừng coi thường hành động nhỏ. Mỗi quyết định — đầu tư, chọn nội thất văn phòng, thuê một người, hay thậm chí chọn thứ đầu tiên mình chạm vào vào buổi sáng — đều vừa có tác động thực tiễn, vừa có tác động đến môi trường sống. Các bước nhỏ tích tụ theo thời gian và định hình môi trường, rồi môi trường định hình lại chính ta.

Ví dụ, tôi có một quy tắc đơn giản: buổi tối tôi buộc mình phải đọc sách giấy. Khi tắt đèn, tôi có thể mở Kindle, nhưng không được phép mở trước đó. Buổi sáng, tôi cố gắng để thứ đầu tiên mình chạm vào là giấy, không phải thiết bị điện tử. Đây là một thay đổi cực kỳ nhỏ, nhưng nếu lặp lại qua năm tháng, những thay đổi nhỏ như giọt nước rơi vào tảng đá — sẽ khoét nên vết lõm sâu.

Warren Buffett cũng có thói quen này: ông không bao giờ làm một việc chỉ vì nó có lợi trong ngắn hạn, nhưng có thể dẫn đến kết quả tồi tệ nếu cứ lặp đi lặp lại suốt đời.

“Chỉ say một lần với bạn bè thôi” — không.
“Chỉ lái trực thăng trong thời tiết xấu một lần thôi” — không.

Chỉ hành động khi lợi ích ngắn hạn và kết quả dài hạn không mâu thuẫn nhau.

Tôi đôi khi cũng thất bại trong việc này. Bài kiểm tra rất đơn giản: nếu việc gì đó, khi lặp đi lặp lại, dẫn tôi đến kết quả tồi tệ, vậy thì tôi thậm chí không được làm nó lần đầu — dù từ chối rất khó khăn.

Đừng sợ hành động; và đừng nghĩ rằng hành động nhỏ là vô nghĩa. Những bước nhỏ có hậu quả, và chúng tích lũy theo thời gian.

Có một bộ phim về Holocaust mà tôi không nhớ tên, trong đó một tên lính nói: “Giết một người thì khó, nhưng sau khi giết một người, giết những người tiếp theo dễ hơn.” Một ví dụ đen tối, nhưng nó nói lên sự thật về tâm lý: hành động lặp lại tạo quán tính. Điều tương tự cũng đúng với mặt tích cực — những hành động nhỏ có thể tạo sức mạnh lớn nếu kiên trì.

Kiểm soát giọng nói nội tâm

Ở đây tôi bỗng nhớ đến Tony Robbins. Rất nhiều người nghĩ rằng ông ấy là một người rất phức tạp và có nhiều vấn đề (complicated figure) nhưng ai xuất sắc mà chẳng có những vấn đề khó hiểu xung quanh cơ chứ. Tất cả chúng ta đều có điểm mạnh và điểm trừ. Robbins cũng vậy thôi. Anh ấy có hoàn hảo không? Không hề. Nhưng anh ấy đã dạy tôi vô cùng nhiều thứ. Khi tôi nhắc đến anh ấy, nhiều người ngay lập tức kiểu “Ôi trời ơi..”, nhưng chúng ta không bao giờ nên để những phẩm chất đáng chê trách của một người xóa bỏ hoàn toàn những điều tốt của họ.

Một trong những cái tôi học được từ Anthony Robbins là giọng nói nội tâm. Mỗi người đều có một giọng nói bên trong diễn giải hành động của họ, điều này không phải chí những người tâm thần phân liệt mới có. Freud có thể gọi đó là siêu ngã. Giọng nói bên trong những người ái kỷ luôn nói họ tuyệt vời. Một số người khác lại có giọng nói bên trong nói họ thật ngu dốt.

Điều quan trọng là: Hãy nhận ra giọng nói đó. Lắng nghe nó. Quan sát cách mà những sự kiện khác nhau thay đổi giọng nói đó

Robbins dạy tôi rằng ta có thể kiểm soát giọng nói nội tâm, chứ không buộc phải chịu đựng nó. Mỗi người chúng ta có thể thay đổi âm điệu, nội dung của nó. Giọng nói nội tâm không phải là thời tiết, càng không ngẫu nhiên. Chúng ta có thể chủ động thay đổi âm lượng giọng nói đó, thậm chí là cả thông điệp của nó. Đó chính là sức mạnh của mỗi cá nhân.

Đôi khi, thông điệp “Bạn tuyệt vời lắm, hãy tiếp tục làm như thế” từ giọng nói đó đúng là cái bạn cần. Nhưng đôi khi, thông điệp đó hoàn toàn sai lầm.

Những người khác nhau sẽ phản ứng khác nhau với giọng nói nội tâm của mình. Ví dụ như phần lớn cuộc sống của tôi luôn có những lo lắng, giọng nói nội tâm của tôi luôn lo lắng. Điều này rất hữu ích trong một số tình huống. Nhưng cái tôi cần học là tăng giảm nó, học cách lo xa hơn khi cần thiết, cũng như giảm căng thẳng trong những tình huống khác.

Một ví dụ gần đây. Sau một bữa tối có uống rượu, vợ tôi không muốn lái xe. Thông thường tôi sẽ chờ một giờ, uống nước rồi mới lái xe khi chắc chắn an toàn. Nhưng lần đó, vì lý do nào đó, tôi buộc phải lái về sớm hơn. Tôi không chắc mình hoàn toàn dưới mức giới hạn. Vì vậy tôi tăng mức độ cẩn trọng: lái xe cực kỳ cẩn thận, tôi yêu cầu vợ quan sát giúp. Rượu khiến người ta tự tin quá mức, nên tôi cố ý làm điều ngược lại — nhắc mình liên tục: “phản xạ của mày đang chậm, hãy cẩn thận, cực kỳ cẩn thận.”

Đó là những điểm mà ta có thể điều khiển. Và bài học đó thực sự rất quý giá đối với tôi.

Vai trò của cảm xúc

Jeremy: Tôi thấy anh đã chạm đến cả ý tưởng về giọng nói bên trong và cả một câu hỏi nền tảng mà tôi luôn băn khoăn. Ngay cả vợ tôi cũng nói rằng tôi đang lo lắng quá nhiều về tất cả mọi thứ. Hành động từ vị thế của người chiến thắng (operating from a position of power) là một trong những thử thách lớn nhất mà tôi cần vượt qua.

Guy Spier: Tôi có rất nhiều kinh nghiệm về sự lo lắng. Tôi chưa gặp vợ bạn bao giờ, nhưng đây là điều tôi muốn nói với cả hai bạn. Anica, lo lắng không tốt cũng không xấu. Nó là một cảm xúc, một cảm xúc sinh tồn, nó rất mạnh mẽ.

Vì vậy thay vì nói “anh đang quá lo lắng” hoặc “anh đang lo lắng quá nhiều” bạn có thể nói theo một cách khác “anh có sự kết nối sâu sắc với cảm xúc lo lắng và đó là một cảm xúc thực sự có giá trị. Câu hỏi là làm thế nào để sử dụng nó một cách hiệu quả”

Đây sẽ là mở đầu cho một cuộc đối thoại thú vị: có những lần nào mà sự lo lắng đã giúp ích cho bạn? Bạn chắc chắn rằng đã có nhiều lần sự lo lắng thực sự giúp ích. Vậy còn những khi nào thì nó không có tác dụng gì? Hãy cố gắng hiểu khi nào thì bạn cần phải lo lắng thậm chí là nhiều hơn thế, còn khi nào thì bạn nên thoải mái hơn một cách có chủ đích.

Cách làm này sẽ khiến cho lo lắng trở thành một tâm điểm để vợ chồng bạn phối hợp với nhau, thay vì xem nó như một khuyết điểm.

Để tôi lấy cho bạn một ví dụ. Tôi có một đối tác kinh doanh và vợ tôi rất nghi ngờ về anh ấy. Tôi có thể đã nói với vợ tôi: “Em quá đa nghi rồi”. Nhưng tôi đã chọn một cách nói khác. Tôi nói: “Anh biết rằng không có ai yêu anh và muốn bảo vệ gia đình chúng ta hơn em. Điều em đang cảm thấy là có giá trị. Vậy hãy tìm cách khai thác cảm giác này một cách hiệu quả”

Trong một số trường hợp, có thể tôi sẽ cần thay đổi một số điều khoản hợp đồng cộng tác. Trong một số lần khác, có thể đối tác đó đơn giản không phải là người phù hợp để hợp tác. Do đó ở đây bạn có thể thấy được sự khác biệt, nếu chúng ta dập tắt cảm xúc (kiểu như “em đa nghi quá rồi”) thì chúng ta sẽ không có được gì cả. Ngược lại, nếu khai thác cảm xúc đó đúng cách, thì chúng ta có thể đưa ra những quyết định đúng đắn

Điều này có nguồn gốc từ tâm lý học của tiến hóa. Có một cuốn sách tên The Archaeology of Emotions, giải thích rằng con người đã đi thẳng bằng hai chân khoảng hai triệu năm. Trong suốt thời gian đó, hệ thống cảm xúc của ta đã tiến hóa để giúp ta sinh tồn. Trong khi đó, chữ viết chỉ tồn tại chưa đầy mười nghìn năm. Động vật có cảm xúc; con người thời nguyên thủy cũng vậy.

Cảm xúc là công cụ sinh tồn đã được trau dồi qua hàng triệu năm. Chính vì vậy, khi chúng ta vùi dập cảm xúc đó kiểu như “bạn quá lo lắng”, “bạn quá đa nghi”, “bạn quá…”, nó giống như chúng ta lấy những gì tiến hóa theo mình hàng triệu năm và ném ra ngoài cửa sổ.

Nhưng trong thế giới hiện đại, đặc biệt là trong khoảng 200 năm trở lại đây, thế giới thay đổi quá nhanh khiến tiến hóa không theo kịp. Vì vậy, một cảm xúc như nghi ngờ — từng giúp tổ tiên ta nhận biết thú săn mồi hoặc bộ tộc thù địch — giờ lại được kích hoạt trong môi trường email, cộng sự kinh doanh, mạng xã hội… Cảm xúc vẫn chứa thông tin giá trị, nhưng nó không còn khớp với bối cảnh một cách hoàn hảo nữa.

Điều này tạo ra vấn đề “phiên dịch”.
Khi gặp thú dữ, nếu bạn la hét, vung tay vung chân, bạn có thể khiến chúng sợ và bỏ đi.
Nhưng nếu trên đường phố, có một tài xế bối rối nào đó đang lái xe lao thẳng vào chúng ta, thì vung tay la hét không giúp ích gì thậm chí còn khiến chúng ta bị tai nạn sớm hơn.

Ta cần những “mô-đun” nhận thức mới để chuyển hóa tín hiệu cảm xúc cổ xưa thành hành động phù hợp với thế giới hiện đại — mà không đánh mất trí tuệ của chính cảm xúc.

Vậy nên khi vợ tôi nghi ngờ một ai đó, thay vì gạt đi, tôi nói: “Điều này thú vị đấy — thử xem chuyện gì đang diễn ra.”

Tương tự, khi tôi sốt ruột vì ai đó chưa trả lời email, thay vì tự trách mình “sao mày lúc nào cũng vội vàng thế,” tôi chỉ cần nhớ rằng mới có 2 giờ trôi qua và chính tôi đôi khi mất 48 giờ để trả lời. Nhờ vậy tôi bình tĩnh lại.

Cảm xúc là kim chỉ nam cho hành động. Chối bỏ chúng không bao giờ là lựa chọn đúng đắn

Có một bài thơ tuyệt đẹp của Rumi, nhà thơ Ba Tư thế kỷ 13, tên là The Guest House.

“This being human is a guest house.
Every morning a new arrival.
A joy, a depression, a meanness…
Welcome and entertain them all.
Even if they are a crowd of sorrows
who violently sweep your house empty,
still treat each guest honorably.
He may be clearing you out
for some new delight.
The dark thought, the shame, the malice—
meet them at the door laughing,
and invite them in.
Be grateful for whatever comes,
because each has been sent
as a guide from beyond.”

tạm dịch,

“Con người giống như một nhà trọ.
Mỗi buổi sáng, một vị khách mới đến.
Niềm vui, nỗi buồn, sự khắc nghiệt…
Hãy chào đón tất cả.
Dù là đoàn khách đầy đau khổ
đến quét sạch mọi thứ trong nhà,
hãy vẫn đối đãi họ tử tế.
Họ có thể đang dọn đường
cho một niềm vui mới.
Ý nghĩ tăm tối, nỗi hổ thẹn, sự ác ý—
hãy gặp họ ở cửa,
và mời họ vào.
Hãy biết ơn vì bất cứ điều gì đến,
vì tất cả đều được gửi đến
như một người thầy.”

Cân bằng táo bạo với ám ảnh lo lắng

Jeremy: Cảm ơn anh. Tôi sẽ tự thực hiện những buổi “trị liệu” cho chính mình theo cách đó. Bây giờ có một câu hỏi liên quan: anh từng nói rằng quan trọng là có thể vừa nói “Tôi tuyệt thật, điều này thật tuyệt vời,” nhưng đồng thời cũng thừa nhận “Tôi làm tệ ở điểm này,” và tôn trọng cả hai mặt đối lập này

Tôi từng nghe ai đó nói rằng ba đặc điểm của tất cả những người thành công chẳng liên quan gì đến thói quen buổi sáng hay các thứ tương tự. Chỉ có ba điểm:

1. Họ cảm thấy mình có thể chinh phục thế giới,
2. Họ không bao giờ cảm thấy mình đủ giỏi để làm được điều đó,
3. Vì vậy họ trì hoãn hưởng thụ để theo đuổi mục tiêu đó.

Tôi muốn nghe quan điểm của anh về cách cân bằng điều này, bởi khi nhìn vào những người thành công, tôi luôn thấy họ có cả 2 mặt đối lập này. Điều đó không nhất thiết mang lại hạnh phúc, mặc dù nó có thể giúp bạn thành công. Tôi rất muốn biết suy nghĩ của anh về điều này.

Guy Spier: Những gì tôi nghe bạn nói — dù tôi không chắc tôi đang trả lời đúng câu hỏi của bạn — đều hợp lý và có liên quan. Nếu tôi chưa trả lời đúng, bạn có thể hỏi lại theo cách khác.

Từ đầu tiên xuất hiện trong tâm trí tôi là ḥutzpah, một thuật ngữ Do Thái nghĩa là sự táo bạo: sự táo bạo của Hillary Sidman khi tin rằng ông có thể leo lên đỉnh Everest, hay sự táo bạo của Ernest Shackleton khi tin rằng ông có thể đến Nam Cực. Nhưng sự táo bạo đó luôn đi kèm với khiêm tốn, lo lắng hoặc sợ thất bại — sự quan tâm đến rủi ro phía dưới. Khi hai yếu tố này hòa vào nhau, khi cả sự táo bạo lẫn sự thận trọng đều không bị đánh mất — đó là lúc bạn có được những kết quả mạnh mẽ trong đời. Nó dẫn đến thành công, thậm chí là thành công lớn, nhưng là thành công mang lại sự thỏa mãn.

Nếu bạn chỉ tập trung vào rủi ro, bạn sẽ không bao giờ tiến những bước lớn. Nhưng nếu bạn chỉ tiến những bước lớn táo bạo, bạn có thể tự đưa mình vào rắc rối nghiêm trọng. Vậy làm sao nuôi dưỡng cả hai? Một cách tiếp cận là chẩn đoán xem bên nào chiếm ưu thế trong bạn.

Chúng ta đều từng gặp những kẻ “đánh lớn” rồi kết thúc trong tàn lụi — như Jesse Livermore. Và ta cũng biết những người chọn con đường cực kỳ an toàn: thủ thư, công chức, và những người khác làm các công việc có ít rủi ro nhưng cũng ít phần thưởng. Điều đó không sao cả. Philip Larkin từng làm thủ thư, và tôi nghĩ T.S. Eliot cũng vậy, dù tôi có thể nhầm. Họ sống những cuộc đời hạnh phúc bởi mục tiêu thật sự của họ là tạo ra thi ca vĩ đại — điều họ đã làm. Tôi yêu thơ, như bạn có thể thấy.

Philip Larkin là ai?

• Nhà thơ người Anh (1922–1985).
• Một trong những nhà thơ quan trọng nhất của Anh thế kỷ 20.
• Phong cách nổi tiếng: u sầu, châm biếm nhẹ, phản tỉnh về đời sống trung lưu.
• Là thủ thư (librarian) tại Đại học Hull suốt phần lớn sự nghiệp — đúng với ví dụ Guy Spier đưa ra: người chọn cuộc sống nghề nghiệp an toàn, ổn định, nhưng lại tạo nên tác phẩm đầy giá trị.

T. S. Eliot là ai?

• Thomas Stearns Eliot (1888–1965).
• Nhà thơ, nhà phê bình văn học, nhà soạn kịch — một trong những nhân vật có ảnh hưởng nhất trong văn chương hiện đại.
• Tác phẩm nổi bật: The Waste Land, Four Quartets, The Love Song of J. Alfred Prufrock.
• Giải Nobel Văn chương năm 1948.
• Ông từng làm việc tại ngân hàng Lloyds và sau đó là biên tập viên tại nhà xuất bản Faber & Faber — vì vậy nhiều người hay liên tưởng ông với hình ảnh “nhà thơ có công việc ổn định, ít rủi ro”.

Nhưng ta cũng gặp những người tiếc nuối vì đã không dám mạo hiểm hơn; họ sống quá an toàn. Tôi thấy rằng: một người quá sợ rủi ro thì sẽ dễ học cách chấp nhận thêm một chút rủi ro để mở ra nhiều cơ hội hơn. Họ không cần phải chuyển từ một ẩn sĩ sang một kẻ nhảy dù tự do. Chỉ cần bước một bước nhỏ. Như vậy là được rồi.

Đừng nghe giọng nói bên trong bảo rằng nó thật nực cười. Bạn không cần so mình với người khác. Leo ngọn đồi gần nhà bạn cũng được — bạn không cần phải là Edmund Hillary chinh phục Everest. Có thể một ngày nào đó bạn sẽ lên được Everest, nhưng trước hết, bạn có thể đi bộ lên đồi, hoặc bước năm bước, hoặc leo một tầng cầu thang. Đó đã là tiến bộ, và dễ thực hiện hơn, bởi mặt trái (downside) của bạn đã được tính cách bảo vệ sẵn.

Những người không thể ngừng việc đặt cược khổng lồ và liều lĩnh thì khó thay đổi hơn nhiều — họ là những người trải qua cảm giác hưng phấn tột đỉnh khi mọi thứ thành công và đau đớn tột cùng khi mọi thứ sụp đổ.

Tôi đã trả lời đúng câu hỏi của bạn chưa?

Sức mạnh của những thói quen

Jeremy: Tôi muốn biết liệu anh có nghĩ có một phẩm chất nào nên được thêm vào không. Có ba phẩm chất của những người thành công — theo anh thì phẩm chất nào đang thiếu trong phương trình đó?

Guy Spier:
Vậy ba phẩm chất đó là—

Jeremy:
Bạn cảm thấy mình có thể chinh phục thế giới, hoặc thế giới sẵn sàng để bạn nắm lấy — một chút cái tôi. Nhưng bạn cũng không bao giờ cảm thấy mình đủ tốt để đạt được điều đó — sự khiêm tốn hoặc bất an. Và bạn sẵn sàng trì hoãn sự thỏa mãn để hy vọng đạt được nó.

Guy Spier: Bạn có biết ai viết điều đó không?

Jeremy: Tôi không biết. Tôi biết ai nói điều đó, nhưng anh ấy chưa bao giờ ghi nguồn. Một người tên là Alex Hormozi trên YouTube nói trong một podcast, và nó thật sự rất sâu sắc.

Guy Spier: Có một câu hỏi mà tôi chưa bao giờ hỏi chính mình — và cuộc đời tôi hẳn đã rất khác nếu tôi từng hỏi và thực sự suy nghĩ về nó. Tôi không nhớ ai là người diễn đạt câu đó đầu tiên, nhưng câu hỏi là:

“Bạn sẽ làm gì nếu bạn chắc chắn mình sẽ thành công?”
Bạn sẽ dành cả đời để theo đuổi điều gì nếu bạn chắc chắn sẽ thành công?

Với tôi, tôi đến với đầu tư một phần vì tôi là dân nhập cư, và một phần vì lịch sử gia đình — chạy trốn sự đàn áp, tôn giáo hay những thứ khác. Sự an toàn là tất cả. Nếu không có sự an toàn thì mọi thứ khác đều vô nghĩa. Và cách tôi hiểu sự an toàn chủ yếu là an toàn tài chính.

Nhưng câu hỏi đó thật tuyệt vời. Nếu tôi từng hỏi mình: “Nếu anh có thể đạt được bất cứ điều gì, anh sẽ theo đuổi điều gì?” Có lẽ tôi đã cố trở thành một chính trị gia, hoặc một giáo sư nổi tiếng thế giới. Tôi không nghĩ mình sẽ cố trở thành một tác giả viết chủ nghĩa hiện thực huyền ảo — như Salman Rushdie. Tôi vừa đọc xong một trong những cuốn sách của ông ấy.

One Hundred Years of Solitude cũng là chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Rushdie là một trong những nhà văn vĩ đại nhất còn sống, xét những gì ông đã trải qua.

Tôi mới biết thêm về ông gần đây — ông bị đâm 18 nhát trong 27 giây ở Chautauqua, New York. Dù sao thì đó là một sự lan man. Điều quan trọng là:
Bạn leo núi bằng cách bước bước đầu tiên.

Salman Rushdie là ai?
Ông là một trong những tiểu thuyết gia quan trọng và gây tranh cãi nhất còn sống, nổi tiếng toàn cầu vì phong cách hiện thực huyền ảo (magical realism) và những chủ đề chính trị – tôn giáo táo bạo.

• Nhà văn gốc Ấn Độ – Anh, hiện sống tại Mỹ
• Tác phẩm nổi tiếng nhất: Midnight’s Children (Giải Booker, 1981), The Satanic Verses (1988), Shalimar the Clown, Joseph Anton (hồi ký).
• Văn phong: pha trộn giữa hiện thực, huyền thoại, chính trị, tôn giáo và châm biếm — thuộc dòng magical realism, cùng trường phái với Gabriel García Márquez.

Năm 1989, cuốn The Satanic Verses khiến lãnh tụ Iran, Ayatollah Khomeini, ban hành fatwa kêu gọi xử tử ông vì cho rằng tác phẩm phạm thượng.
Hậu quả:

• Rushdie phải sống ẩn danh, được bảo vệ 24/7 nhiều năm.
• Nhiều dịch giả, nhà xuất bản liên quan đã bị tấn công.

Điều này khiến ông trở thành biểu tượng toàn cầu của tự do ngôn luận.

Ngày 12/8/2022, ông bị đâm 18 nhát trong một buổi nói chuyện tại New York, bị mù một mắt và chấn thương nặng — nhưng vẫn sống và tiếp tục viết.

Tại sao Guy Spier nhắc đến ông?

Vì Rushdie là ví dụ:

• Một người theo đuổi sứ mệnh sáng tạo đến cùng.
• Một trí tuệ kiên cường, đối diện hiểm nguy nhưng vẫn không từ bỏ sự nghiệp viết lách.
• Một hình mẫu “sống theo Destiny” — thứ Guy Spier muốn nói: hành động nhỏ, kiên trì, tạo nên số phận.

Ông cũng là “người khổng lồ còn sống”, như Guy Spier nói — một nhân vật mà ai hiểu câu chuyện của ông đều khó tránh khỏi sự kính trọng.

Jeremy: Chỉ cần bước bước đầu tiên. Luôn luôn là bước khó nhất, đúng không?

Guy Spier: Điều tôi muốn nói là tôi không muốn bàn về “phẩm chất”, vì phẩm chất không nằm trong tầm kiểm soát của tôi. Tôi không thể tự tạo ra sự kiêu hãnh hay bất kỳ đặc điểm nào bạn vừa nhắc đến. Nhưng điều tôi có thể làm là hành động.

Chúng ta đã nói trước đó về cách môi trường định hình khả năng đưa ra quyết định tốt. Hành động định hình tâm hồn của bạn. Tôi bắt đầu làm một việc với gia đình — vợ tôi và đại gia đình — điều tôi học từ Shantel. Khi vợ tôi đi công tác và bước vào taxi ra sân bay, tôi đứng trước cổng và chào cô ấy. Một hành động rất đơn giản, nhưng nó nói rằng: “Em quan trọng với anh. Gia đình quan trọng với anh.” Hành động đó định hình tâm hồn tôi và ảnh hưởng đến những hành động sau đó của tôi.

Vì vậy, tôi quan tâm hơn đến những hành động định hình con người tôi sẽ trở thành. Nói “định hình con người” nghe có vẻ đao to búa lớn, nhưng tôi tin rằng về lâu dài nó làm được đúng như vậy.

“Hãy để ý hành động, vì chúng trở thành việc làm. Hãy để ý việc làm, vì chúng trở thành thói quen. Hãy để ý thói quen, vì chúng trở thành tính cách. Hãy để ý tính cách, vì nó trở thành số phận.”

Cùng một chủ đề với cuốn sách của vị tướng Mỹ nói về việc “dọn giường” — dọn giường mỗi sáng tạo nên số phận. Bạn hoàn thành một điều nhỏ, bạn cảm thấy mình chiến thắng, dù chỉ là một chiến thắng rất nhỏ.

Vậy: tôi có thể làm gì để ảnh hưởng đến số phận của mình?

Đứng đó chào vợ mình — cuối cùng cũng trở thành một phần số phận. Những hành động nhỏ này thật phi thường. Lặp đi lặp lại, chúng tích tụ. Như Warren từng nói:

“Những thói quen tích lũy âm thầm đến mức không thể cảm nhận được… cho đến khi chúng cố hữu đến mức không thể phá vỡ.”

Đừng nhầm lẫn giữa năng lực và may mắn

Jeremy: Vâng. Chỉ cần nghĩ về điều đó — hiểu được một nghịch lý rằng mọi thứ nhỏ bé đều quan trọng, nhưng cuối cùng những thứ thực sự quan trọng lại bắt đầu từ những bước đi đơn giản.

Có một câu ngạn ngữ Do Thái mà tôi rất đồng cảm, về việc đơn giản hóa cuộc sống đến tận cùng bản chất của nó. Câu đó nói rằng điều gần nhất con người có thể đạt đến sự bất tử là: trồng một cái cây, có một đứa con, viết một cuốn sách.

Với tôi, khi nói về thành công, câu đó nói lên tất cả.

Chúng ta cũng nói về cuốn Richer, Wiser, Happier của William Green — ba chữ nói lên tất cả. Và câu ngạn ngữ ấy — trồng một cái cây, viết một cuốn sách, có một đứa con — nói lên tất cả về cuộc đời. Tôi muốn nghe suy nghĩ của anh về việc tại sao chúng ta thường làm phức tạp hóa cuộc sống, trong khi bản chất của nó thì hiển hiện ngay trước mắt.

Guy Spier: Thế giới này rất phức tạp. Chúng ta đang sống trong một thế giới cực kỳ phức tạp, và còn trở nên phức tạp hơn bởi những phát triển trong 200 năm qua, hoặc 10.000 năm qua — tùy bạn chọn mốc thời gian nào. Đây không phải là lỗi của chúng ta. Chúng ta lớn lên trong những hoàn cảnh khác nhau. Chúng ta được ban cho những bộ não khác nhau. Nhiều bộ não có thể rất phù hợp với lối sống săn bắt – hái lượm, nhưng lại không phù hợp với đời sống hiện đại — hoặc ít nhất không phù hợp với một số khía cạnh — nên chúng ta phải học cách thích nghi với những “lệch pha” đó.

Thêm vào đó, một số người sinh ra đã mang những khiếm khuyết thể chất hoặc tinh thần. Rồi còn hoàn cảnh xã hội nơi ta lớn lên. Có những người có cha mẹ bạo hành hoặc trải qua các mối quan hệ bạo hành. Tôi từng gặp một cô gái trẻ tại đại hội Berkshire — đây là thông tin công khai, tôi không nhắc tên — người bị một người bạn của anh trai cưỡng hiếp nhiều lần từ năm 13 đến 15 tuổi. Có những người sinh ra ở Gaza. Họ không chọn điều đó. Tôi thì trúng “xổ số buồng trứng”: tôi không sinh ra ở Gaza. Có rất nhiều lý do khiến cuộc sống không hề đơn giản.

Tôi luôn thấy rằng: tôi thực sự vô cùng may mắn. Tôi sinh ra với IQ tốt. Tôi sinh ra trong một gia đình ổn định; bố mẹ tôi vẫn còn bên nhau. Tôi sinh ra không bị thiếu thốn về tài chính. Tôi sinh ra ở một nơi có thể nhận được nền giáo dục tốt. Và hơn nữa, tôi còn đủ may mắn — và tôi nói điều này dù biết rằng mình vẫn chưa làm tốt hết mức có thể — để phát triển bản thân và điều chỉnh một số thứ. Tôi có những điểm yếu và những khúc mắc mà tôi đã có thể xử lý được. Chúng ta không bao giờ nên nhầm lẫn việc trúng vé số với năng lực.

Đúng là có sự hiện diện của năng lực trong đó, và thật thú vị khi vận dụng những năng lực đó để học hỏi trong cuộc đời. Nhưng đừng phủ nhận những tấm vé số kỳ diệu mà tôi có được. Tôi có thể liệt kê ra rất nhiều.

Và cuối cùng, khi suy ngẫm về điều này: tôi đã điều chỉnh tốt hơn một chút — nhờ trị liệu, nhờ Tony Robbins — nhưng có bao nhiêu thứ đơn giản chỉ là được ban cho?

Tôi từng cho các con mình một góc nhìn mới. Một đứa nói: “Con rất thông minh, và con xứng đáng…” Tôi bảo: “Ồ, con nghĩ là con kiếm được trí thông minh đó à? Con chỉ thừa hưởng nó thôi. Con chẳng làm gì để có nó cả. Con nhận được nó nhờ sự kết hợp của gene, môi trường, dinh dưỡng — bất cứ thứ gì đã tạo ra bộ não đó. Con đâu có làm gì để xứng đáng với nó.” Và bọn trẻ kiểu: “Ơ, thật vậy sao?”. Đúng vậy, đó là một tấm vé số.

Có rất nhiều tiểu sử và hồi ký — đặc biệt là hồi ký — chứa đầy thứ Charlie Munger gọi là “lỗi quy kết sai” (misattribution error): “Hãy để tôi kể cho anh biết tôi đã trở nên vĩ đại trong kinh doanh như thế nào.” Không — anh là người trúng vé số.

Một trong những điều lớn nhất tôi học được từ cuốn Fooled by Randomness của Nassim Taleb là nhận ra có bao nhiêu người đơn giản chỉ là người trúng vé số. Ông gọi những nơi như New York là Extremistan — đầy rẫy những người trúng vé số.

Bước thứ nhất: nhận ra rằng những người đó đúng là trúng vé số.
Bước thứ hai: hiểu rằng đa số họ không hề biết họ là người trúng vé số, và có thể sẽ không bao giờ biết.

Rất nhiều người sống cuộc đời thành công phi thường thậm chí còn không chắc: “Đây là nỗ lực của tôi, hay tôi chỉ cực kỳ may mắn?”

Càng sống lâu và làm việc lâu, ta càng dễ phân biệt ai thành công nhờ nỗ lực và ai nhờ may mắn. Với Warren Buffett, tôi nghĩ chúng ta có thể nói phần lớn là nhờ nỗ lực. Còn với bản thân tôi, có nhiều thứ rõ ràng đến từ vận may phi thường — nhưng cũng có những quyết định, bài học, và hành động đã định hình vận may đó. Và tôi trân trọng việc bạn đến văn phòng và chỉ ra điều đó, vì theo cách nào đó, bạn đang nói rằng: đúng, anh đã rút được những vé số tốt, nhưng anh cũng đưa ra những quyết định góp phần tạo nên kết quả này.

Tóm lại, điều tôi muốn nói là: đừng quên yếu tố vé số may mắn. Hãy cẩn trọng khi cho rằng thành công thuần túy là kết quả của năng lực.

Một ví dụ khác — phương pháp case study của Harvard Business School. Hai mươi năm trước, các case study là về Procter & Gamble, General Electric, Unilever. Mười năm trước, toàn Apple, Google, Microsoft. Mỗi thế hệ đều dùng những “nhà vô địch” đương thời làm mô hình thành công.

Nhưng họ không dạy thứ sẽ đến tiếp theo. Họ dạy những gì các công ty này đã làm để trở nên thành công. Những công ty này, theo một nghĩa nào đó, là người trúng vé số — bạn không thể tái tạo các điều kiện đã tạo ra họ.

Vậy kiến thức đó hữu ích đến đâu? Liệu Harvard Business School, thông qua case method, đang thật sự nghiên cứu các “best practices”? Hay chỉ đơn giản là nêu bật các công ty thành công nhất của thời đại?

Tôi đang khái quát hóa mà không có số liệu đầy đủ, nhưng tôi muốn đặt câu hỏi. Có đủ lý do để nghi ngờ liệu họ đang nghiên cứu best practices — hay chỉ giới thiệu những người trúng vé số. Thực tế có lẽ là kết hợp cả hai.

Học hỏi từ những trường hợp ngoại lệ

Jeremy: Tôi nghe nói họ thậm chí còn mở một lớp học về Taylor Swift và thành công của cô ấy. Khi nghe điều đó, tôi tự hỏi: cô ấy là một hiện tượng quá đặc biệt trong xã hội. Việc dạy một lớp về điều đó với tôi hơi kỳ lạ.

Guy Spier: Tôi nghĩ điều đó còn tùy vào cách lớp học được giảng dạy. Nếu tôi phải dạy lớp đó, tôi sẽ nói: chúng ta sẽ nghiên cứu Taylor Swift — cô ấy đúng là một hiện tượng đặc biệt — nhưng hãy xem ta có thể học được gì từ những ngoại lệ như vậy. Liệu có điều gì hữu ích để rút ra không? Có thể là có. Thế giới vốn đã phức tạp như vậy mà.

Một doanh nhân ồn ào và tự mãn như Donald Trump — cuốn The Art of the Deal — dù ông ấy không thực sự viết nó, nhưng vẫn có những điều người ta có thể học được từ đó. Vậy nên đúng, mọi thứ rất phức tạp. Chúng ta có thể học từ Taylor Swift, ngay cả khi cô ấy là một trường hợp ngoại lệ — hoặc có thể không? Tôi cũng không hoàn toàn chắc chắn. Nhưng chắc chắn là vẫn có thứ để học.

Điều khiển sự ham muốn của bản thân

Jeremy: Tôi có hai câu hỏi cuối cùng cho anh. Điều đầu tiên cũg là điều tôi cần phải chú ý nhất, và tôi chắc nhiều người trong khán giả cũng vậy — đặc biệt là những người đang khao khát thành công. Đó là cái bẫy của ham muốn. Naval Ravikant — một trong những người tôi yêu thích — đã từng nói

“Ham muốn là một bản hợp đồng ta tự ký với bản thân để trở nên bất hạnh cho đến khi ta đạt được điều mình muốn.”

Trong cộng đồng đầu tư, ai cũng ham muốn đạt một mức lợi suất nhất định trong 20–30 năm. Chúng ta sẵn sàng ký vào bản hợp đồng đó: bất hạnh cho đến khi đạt được mục tiêu. Vậy tôi muốn nghe suy nghĩ của anh. Thứ nhất, làm sao anh điều hướng ham muốn, nhất là khi nó có thể trở nên vô cùng nguy hiểm? Và thứ hai, lời khuyên của anh cho mọi người trong việc chọn đúng ham muốn là gì?

Guy Spier: Tôi cho rằng ham muốn cũng là một cảm xúc — và tôi không chắc ta có thể “chọn” một cảm xúc. Cảm xúc tự đến với ta. Vậy câu hỏi thật sự là: Ta cưỡi con ngựa bất kham đó như thế nào?

Làm sao ta quản lý cảm xúc đó, điều hướng nó, và chuyển hóa xung lực tiến hóa nguyên thủy ấy thành thứ hữu dụng và hiệu quả trong đời sống hiện đại?

Ham muốn bắt nguồn từ sinh sản. Về mặt tiến hóa, ta ham muốn những gì giúp duy trì nòi giống — người phụ nữ dễ sinh sản, người đàn ông mạnh mẽ, tùy giới tính. Khi đã kết hôn, nhất là giai đoạn đầu, ham muốn đó không biến mất. Và nếu bạn là đàn ông, bạn vẫn có ham muốn với những phụ nữ mà bạn không kết hôn — và điều đó phải được quản lý và điều tiết. Trong các nhóm săn bắt – hái lượm, đa thê có thể được chấp nhận. Ngày nay thì không.

Vậy nên trước hết: đối diện ham muốn. Mô tả nó đúng sự thật. Nhìn rõ bản chất của nó. Hiểu nó. Đừng phủ nhận nó.

Giống như tôi nói trước đó: bạn không phải là sự lo âu của bạn. Nó là thứ tách biệt với bạn. Thiền định sẽ giúp bạn phân biệt 2 điều này. Và tương tự như vậy, bạn không phải là ham muốn của bạn. Nó là thứ xuất hiện trong bạn. Hãy mời nó vào. Nói chuyện với nó. Đừng để nó dắt bạn đến con đường sai lầm.

Nhiều người đàn ông đã hủy hoại những gia đình tuyệt đẹp chỉ vì họ tin rằng họ chính là ham muốn của họ.

Jeremy: Tôi hay nghĩ tới những gì William nói về các nhà đầu tư ly hôn nhiều lần — hoặc vì họ muốn “đầu tư 150%” vào sự nghiệp đầu tư của mình, hoặc vì họ không biết “đầu tư 70%” vào nhiều khía cạnh khác của cuộc sống như các mối quan hệ.

Guy Spier: Khi trao đổi với William, tôi đã viết rằng tôi không muốn sống theo cách mà trong một nghìn khả năng cuộc đời có thể diễn ra, tôi chỉ thành công trong một vài khả năng. Tôi muốn thành công trong mọi khả năng có thể.

Lấy ví dụ về một người đàn ông kiếm thêm được một đồng nhưng đánh mất cuộc hôn nhân của mình. Đó không phải là một thế giới tối ưu. Tốt hơn hết là kiếm ít hơn một tỷ — hay một triệu — và bảo vệ cuộc hôn nhân khiến cuộc sống của bạn trọn vẹn.

Đây là điều tôi trăn trở. Tôi biết câu trả lời đúng. Tôi đã viết về nó trong thư thường niên gần nhất. Nhiều của cải tài chính hơn sẽ không khiến tôi hạnh phúc hơn. Do đó, việc theo đuổi nhiều của cải hơn không thể là mục tiêu của tôi. Ham muốn đó không tồn tại trong tôi. Tôi cũng không nghĩ nó tồn tại trong Warren Buffett.

Một ham muốn tốt hơn, có lẽ, là trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình. Đó là một ý tưởng cực kỳ mạnh mẽ. Tôi cần làm những bước nào để đạt được điều đó?

Một góc nhìn khác đến với tôi từ Wait But Why — tác giả tính toán xem chúng ta còn bao nhiêu tuần, bao nhiêu giây để sống. Theo nghĩa đó, tất cả chúng ta đều “giàu có” hơn Warren Buffett khi xét về thời gian còn lại. Warren đang ở cuối đời; tôi đang ở giữa đời. Tôi muốn sống cuộc đời của mình hơn — không phải vì ông ấy không có một cuộc đời tuyệt vời, mà bởi vì thời gian cũng là một dạng tài sản.

Viktor Frankl nói rằng ta có thể chịu đựng gần như bất kỳ Hoàn cảnh nào nếu ta có một Lý do đủ mạnh. Và cái đẹp chính là một trong những lý do đó — vẻ đẹp của toán học, của thiên nhiên, của núi non, của con cái tôi — và vẻ đẹp của việc xây dựng một doanh nghiệp tốt: những khoản đầu tư tuyệt vời, những mối quan hệ có ý nghĩa với những người xung quanh. Những điều đó là động lực rất lớn đối với tôi.

Tôi đang đầu tư vào một công ty xếp hạng tín nhiệm ở Ấn Độ tên là CARE Ratings — không phải công ty dẫn đầu, mà là một công ty nội địa. Tôi từng nói về điều này trước đây. Tôi muốn trở thành một phần của câu chuyện đưa công ty đó lên một tầm cao mới — có lẽ là phá vỡ thế độc quyền hiện tại trong xếp hạng tín nhiệm quốc gia.

Hãy tưởng tượng một thế giới nơi xếp hạng tín nhiệm không chỉ đến từ New York và London, mà còn từ Delhi và Mumbai. Điều đó sẽ thật phi thường. Và đúng vậy, điều đó sẽ giúp tôi và nhà đầu tư của tôi kiếm được rất nhiều tiền — nhưng tiền chỉ là thước đo, không phải mục tiêu. Tôi không ham muốn của cải vì bản thân nó.

Một góc nhìn nữa: bạn còn bao nhiêu giây để sống, và ý nghĩa của những giây đó là gì? Điều quan trọng không phải là số năm trong cuộc sống bạn, mà là cuộc sống của bạn trong những năm tháng đó (It is not the years in your life; it is the life in your years) Tôi không cần sở hữu một du thuyền lớn và sang trọng. Tôi sẽ hoàn toàn hạnh phúc nếu bạn bè tôi sở hữu vài chiếc và mời tôi lên.

Một góc nhìn khác: ham muốn không phải là tài sản tài chính nhiều nhất, mà là một bảng cân đối kế toán đầy đủ trong mọi dạng tài sản — tài chính, tâm lý, xã hội. Bạn cần được xã hội coi trọng. Bạn cần được gia đình yêu thương. Có tiền để trả hóa đơn là tốt, nhưng có tiền mà không ai tôn trọng bạn — hoặc gia đình không yêu thương bạn — thì chẳng phải là cuộc sống tốt đẹp.

Tôi không ham muốn mức lợi nhuận cao nhất. Thật ngớ ngẩn khi ham muốn mức lợi nhuận cao nhất nếu điều đó đe dọa những giá trị khác. Một lý do khiến Warren Buffett là một người quá đặc biệt — và sẽ được ghi vào lịch sử — là vì cách mà ông ấy sống để được xã hội và gia đình yêu mến kết hợp với tính cách của ông đã biến ông thành một trong những người giàu nhất hành tinh. Nhưng trong bữa trưa với ông, ở khoảng hai phần ba buổi ăn, tôi nhận ra: Ông ấy chưa bao giờ cố trở thành người giàu nhất. Ông đơn giản làm những gì khiến mình hạnh phúc.

Và hạnh phúc đó quan trọng hơn nhiều. Quan trọng hơn tất cả.

Tôi không ham muốn mức lợi nhuận cao nhất. Tôi mong muốn sống một cuộc đời đầy đủ nhất, trọn vẹn nhất — sống có ý nghĩa hơn trong những năm mình có, chứ không phải sống nhiều năm hơn. Đó là lý do tại sao, trong Zurich Project, tôi sẽ đưa một nhóm người đi bơi. Tôi hy vọng mình sẽ học được nhiều điều về đầu tư — và có một buổi bơi thật đã trong hồ.

Nếu bắt đầu từ đầu với 1 triệu đô, anh sẽ làm gì khác đi?

Jeremy: Đây chính là điều khiến tôi bị thu hút mạnh bởi anh và Warren Buffett. Tiền chỉ là phương tiện để chơi trò chơi — liên tục tái tạo bản thân, đổi mới chính mình và theo đuổi sự trưởng thành. Tôi rất thích những cuộc trò chuyện như thế này, vì các câu hỏi về tiền bạc thực ra là phần kém thú vị nhất. Nhưng vì đây là câu hỏi cuối, tôi buộc phải hỏi một câu về tiền cho khán giả — vì thật không may, đây mới là thứ mang lại nhiều lượt xem nhất. Điều đó làm tôi rất buồn vì mọi thứ đều xoay quanh lượt xem.

Guy Spier: Tôi là một “con nghiện mạng xã hội” — phải chấp nhận thôi.

Jeremy: Đúng vậy, chúng ta cần hiểu về tâm lý đồng thời cố sống một cuộc đời đẹp đẽ… Tôi hy vọng tất cả những ai đang nghe đều học được những bài học sâu sắc mà anh chai sẻ. Nhưng với những người muốn anh trả lời câu hỏi này: nếu hôm nay anh bắt đầu với một triệu đô, anh sẽ làm gì khác đi?

Guy Spier: Khác với những gì tôi đang làm bây giờ?

Jeremy: Nếu anh bắt đầu chỉ với một triệu đô tiền của mình — hoặc vốn anh tự huy động.

Guy Spier: Nếu là một triệu đô, điều đầu tiên tôi sẽ làm là: tôi sẽ đi làm. Tôi sẽ đầu tư bán thời gian, vì tôi muốn giữ lại 1 triệu đô đó để đầu tư, chứ không tiêu vào nó để sống. Tôi muốn công việc của mình chi trả toàn bộ chi phí sinh hoạt để tôi không bị buộc phải bán khoản đầu tư hoặc phụ thuộc vào lợi nhuận để tồn tại.

Nếu chi phí sinh hoạt của tôi là 60.000 đô mỗi năm, thì rút số đó từ khoản 1 triệu đô tương đương với việc tôi buộc phải đạt lợi suất 6% chỉ để hòa vốn. Tôi không muốn áp lực đó. Và với cách sống của tôi hiện nay — ba đứa con học đại học, rất nhiều chi phí — tôi sẽ phải cắt giảm cực mạnh.

Vậy nên bước một: đảm bảo chi phí sinh hoạt. Trả hết nợ. Xóa sạch khoản thế chấp. Làm “sạch bảng”. Rồi mới nói chuyện đầu tư.

Nếu tôi bắt đầu hôm nay, đặc biệt khi còn trẻ, tôi sẽ chấp nhận rủi ro cao hơn trong đầu tư so với trước đây. Điều đó phụ thuộc vào tuổi tác.

Jeremy: Giả sử dưới 30 tuổi.

Guy Spier: Nếu tôi dưới 30 tuổi, tôi sẽ chia 1 triệu đô thành ít nhất 10 phần — có thể 20 phần. Tôi sẽ tham gia những khoản đầu tư mà không có rủi ro mất vốn hoàn toàn, nhưng mỗi khoản đều có xác suất hợp lý để tăng gấp nhiều lần. Mấu chốt là có đủ số “giỏ” để tiếp tục chơi và không sợ hãi phải rời bỏ cuộc chơi (hoặc bắt buộc phải rời bỏ cuộc chơi nếu mất toàn bộ vốn)

Nếu bạn cực kỳ táo bạo — kiểu táo bạo như Mohnish Pabrai — bạn có thể chỉ cần 3 hoặc 4 “giỏ”. Nhưng ngay cả Mohnish cuối cùng cũng chuyển sang 10 giỏ. Ông ấy nói về việc mỗi khoản 10%. Với tôi, có lẽ là 20%.

Tôi cần thực hiện những khoản cược này trong tối thiểu 5 năm — có thể mỗi năm 2 khoản cược, tổng cộng khoảng 10 khoản: mỗi khoản 10%.

Jeremy: Anh sẽ giở Value Line ra xem? Lục tìm những cổ phiếu nào có thể là 1 trong 2 khoản cược mỗi năm?

Guy Spier: Mỗi người có hành trình của riêng mình, và bạn phải sở hữu câu chuyện của chính bạn. Câu chuyện của tôi bao gồm nỗi sợ mất tiền cực lớn — đặc biệt là mất niềm tin của nhà đầu tư đầu tiên của tôi: bố tôi.

Tôi từng có những khoản cược cực kỳ thành công, nhưng tôi đã không rót đủ tiền vào. Ví dụ: Duff & Phelps. Tôi quản lý khoảng 10 triệu đô; tôi lẽ ra nên đầu tư 1 triệu vào. Thay vào đó tôi chỉ đầu tư 200.000. Một triệu đó có thể đã thành 7 triệu; còn 200.000 của tôi thì thành 1,4 triệu — vẫn tốt, nhưng không thay đổi cuộc đời.

Trong khi đó tôi cũng nắm giữ Nestlé — công ty tuyệt vời, nhưng nó sẽ không tăng 7 lần trong 2–3 năm.

Nếu tôi bắt đầu lại ở tuổi 30, tôi sẽ có nhiều khoản cược kiểu “Duff & Phelps” hơn. Nếu chi phí sinh hoạt đã được đảm bảo, mỗi khoản cược đó nên chiếm khoảng 5–10% giá trị ròng.

Tôi tìm cơ hội 7x ở đâu? Ở các công ty vốn hóa dưới 1 tỷ đô. Các công ty nhỏ. Đó là nơi những khoản đầu tư có tiềm năng tăng trưởng 7-10 lần thường ẩn nấp.

Vậy nên, đúng — tôi sẽ giở Value Line. Tôi sẽ đọc Value Investors Club, Seeking Alpha, tham dự Zurich Project, ValueX, đại hội Berkshire, thảo luận về ý tưởng, xây dựng mạng lưới, chạy screening.

Nhưng như Pabrai nói trong podcast gần đây với Shaan Puri:
“Ý tưởng thì như cái l… ai cũng có một cái.”

Câu này cũng một lần được David Tepper chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn của ông với sinh viên MBA trường CMU

Tìm ý tưởng không khó. Vấn đề là cam kết. Và cam kết luôn diễn ra trong trạng thái không chắc chắn. Bạn sẽ không bao giờ thấy đèn xanh — chỉ là đèn vàng. Đó là bản chất của việc đầu tư.

Lịch sử cho thấy tôi hay tìm “kèo chắc thắng”. Nhưng nếu muốn 7x, bạn phải chấp nhận điều kiện không hoàn hảo.

Nơi để tìm các cơ hội đó thay đổi theo thời gian. Nhưng bạn phải thử nhiều hướng. Gần đây tôi đọc nghiên cứu về các cổ phiếu tăng trưởng 50-100 lần — nguồn gốc của chúng, quốc gia nào sinh ra nhiều nhất. Ngạc nhiên là các nước Bắc Âu lại đứng cao. Thị trường AIM ở Anh cũng sinh ra rất nhiều.

Vậy có lẽ tôi đang nói: hãy nhìn vào các công ty AIM. Nhìn vào small caps. Hãy thử nghiệm.

AIM (Alternative Investment Market) là thị trường dành cho các công ty nhỏ, mới, đang tăng trưởng muốn huy động vốn nhưng không đáp ứng được các yêu cầu niêm yết nghiêm ngặt của sàn chính London Stock Exchange (tương tự như sàn UPCOM ở VN)

Đặc điểm chính:

• Yêu cầu thấp hơn về vốn hóa, lịch sử hoạt động, báo cáo tài chính
• Rủi ro cao hơn: công ty nhỏ, dễ biến động, dễ thất bại.
• Tiềm năng lợi nhuận lớn: nhiều trường hợp trở thành 50-bagger, 100-bagger vì xuất phát điểm nhỏ.
• Thu hút các nhà đầu tư tìm kiếm small-cap growth và những cơ hội bất đối xứng.

AIM là nơi các “mầm non” của thị trường chứng khoán được niêm yết — rủi ro lớn, nhưng cơ hội 10x, 50x, 100x cũng thường xuất hiện ở đây.

Nhưng rồi cuối cùng, bạn phải ra quyết định — thứ Warren gọi là “lollapalooza effects” hoặc “có gai” (wrinkles). Tôi sẽ chấp nhận nhiều “cái gai” như vậy hơn. Và tôi sẽ rèn luyện “cơ bắp” cần thiết để theo đuổi các khoản cược bất thường, không hoàn hảo, bất đối xứng — những thương vụ “có gai” nhưng tiềm năng lợi nhuận cao.

Trong ngôn ngữ của Warren Buffett và Charlie Munger, “lollapalooza effect” là khi nhiều yếu tố thuận lợi cùng hội tụ—tâm lý, kinh tế, cạnh tranh, hành vi—tạo ra một kết quả vượt xa những gì từng yếu tố đơn lẻ có thể mang lại. Đó là những khoảnh khắc hiếm hoi mà mô hình kinh doanh, định giá, quản trị, văn hóa… cùng “khớp vào nhau”, tạo ra lợi nhuận bất thường.

Còn “wrinkles” là cách nói về những khía cạnh đặc biệt, bất thường, hơi “kỳ cục” của một khoản đầu tư—những tình huống có “gai”, không hoàn hảo, có điểm khiến người khác do dự. Nhưng chính những nếp gấp nhỏ đó đôi khi lại ẩn chứa cơ hội bất đối xứng: rủi ro có thể giới hạn, nhưng phần thưởng có thể lớn.

Nói cách khác, lollapalooza là hiệu ứng cộng hưởng mạnh mẽ, còn wrinkles là những bất thường giàu cơ hội. Muốn đạt lợi nhuận vượt trội, đôi khi bạn phải đủ bản lĩnh để nhận ra và hành động trên những “nếp gấp” như vậy.

Mohnish có cơ bắp mạnh hơn nhiều so với tôi. Tính khí ông ấy, cộng với tuổi thơ khác thường — bố ông phá sản nhiều lần — khiến ông có mối quan hệ khác với rủi ro. Ông không sợ rủi ro lớn hay thua lỗ. Tôi thì không có kiểu “thần kinh thép” đó.

Vậy nên nếu tôi bắt đầu với 1 triệu đô, còn trẻ, tôi sẽ nỗ lực rèn luyện cái “cơ bắp” đó sớm hơn rất nhiều

Jeremy: Cảm ơn anh rất nhiều.

Guy Spier: Tôi sẽ quay lại với điều tôi đã viết trong lá thư thường niên gần nhất gửi nhà đầu tư: sống sót là tất cả. Vì vậy, dù tôi muốn tối ưu tốt hơn, sự thật là — vì những lý do dễ hiểu — tôi đã thận trọng và bảo thủ hơn nhiều so với mức đáng ra nên có. Và điều đó không sao cả — tôi tự tha thứ cho mình. Lẽ ra tôi nên chấp nhận những rủi ro cao hơn, miễn là tuân theo nguyên tắc không để mình bị phá sản.

Khi Warren được hỏi câu này, ông ấy trả lời tự tin lớn — và có lẽ ông ấy có lý do để tự tin. Nhưng với mỗi Warren, có một triệu người sai khi tự tin. Vậy xác suất tôi là Warren là bao nhiêu? Và xác suất tôi không phải Warren là bao nhiêu? Xác suất cao hơn rất nhiều là tôi không phải Warren. Vì vậy dù tôi tin mình sẽ thành công, giả định an toàn hơn là: có thể tôi sẽ không.

Thực tập sinh của tôi, Schuyler, rất thích ý tưởng này: Hãy giả sử Chúa đang quan sát bạn. Không quan trọng bạn có tin vào Chúa hay không — niềm tin vào một lực lượng cao hơn được lập trình trong gene của chúng ta. Con người tiến hóa với một khái niệm về Thượng đế. Kể cả bạn là người vô thần, bạn vẫn có thể kích hoạt mô-đun tâm lý đó.

Vậy hãy tưởng tượng Chúa đang dõi theo bạn. Nếu bạn đầu tư vào một thứ gì đó, Chúa sẽ làm nó giảm 50% — chỉ khi bạn đầu tư. Nếu bạn không đầu tư, nó bay thẳng lên mặt trăng. Khoảnh khắc Chúa thấy bạn rót tiền vào, Ngài sẽ đạp nó xuống 50% chỉ để thử xem bạn nghiêm túc cỡ nào. Hãy giả định Chúa sẽ làm điều này với mọi khoản đầu tư của bạn.

Và còn điều này: mọi rủi ro bạn không kiểm tra là rủi ro Chúa sẽ khiến nó xảy ra. Giống như nguyên lý bất định vậy. Nếu bạn xem xét nó, rủi ro sẽ không xuất hiện. Nếu bạn không, Chúa sẽ khiến nó xảy ra.

Hiện tượng này còn có một cái tên khác gọi là định luật Murphy

Định luật Murphy nói một cách đơn giản: “Điều gì có thể sai, nó sẽ sai.”

Trong đầu tư, nó nhắc ta rằng rủi ro bị xem nhẹ sẽ là rủi ro đầu tiên xuất hiện. Nếu có một lỗ hổng bạn chưa kiểm tra, thị trường sẽ tìm cách đánh đúng vào lỗ hổng đó. Còn khi bạn đã điều tra kỹ, đánh giá đủ các kịch bản xấu, thì chính sự chuẩn bị lại khiến xác suất rủi ro xảy ra giảm đi.

Nói cách khác: bỏ qua rủi ro → rủi ro sẽ xuất hiện; đối mặt và kiểm tra rủi ro → nó thường không xảy ra. Đó là tinh thần Murphy trong đầu tư.

Điều này nhắc tôi nhớ vì sao tôi yêu toán học. Sau buổi này tôi sẽ nói chuyện với các nhà toán học. Hãy nghĩ về √–1. Suốt một thời gian dài, các nhà toán học bác bỏ nó — “con số đó không tồn tại”. Một thời gian họ còn bác bỏ cả số âm — “làm sao số âm tồn tại được? Hoặc bạn có đồ vật, hoặc không có.” Rồi cuối cùng họ chấp nhận và đưa ra khái niệm số phức.

Tôi thấy thật hấp dẫn khi ý tưởng “Chúa đang quan sát tôi” lại mạnh mẽ như vậy. Bạn không cần tin Chúa tồn tại để ý tưởng đó định hình hành động của bạn.

Dù sao — nói chuyện với bạn rất vui. Tôi hy vọng mình đã hữu ích. Tôi chỉ cảm thấy mình thật sự vui…

Jeremy: Đặc biệt là phần cuối câu hỏi. Mọi người vào xem vì sự tò mò và câu “Nếu có một triệu đô thì anh sẽ làm gì?” Nhưng tôi hy vọng chúng ta giữ họ lại bằng những điều thực sự quan trọng trong cuộc đời. Cảm ơn anh rất nhiều, Guy. Thật tuyệt vời.

Guy Spier: Tôi đã mong chờ được tiếp đón bạn tại văn phòng tôi từ lâu — kể từ khi bạn “xuất hiện từ trong rừng” khoảng ba năm trước. Thật tuyệt khi được biết bạn. Và tôi có thể nói điều này: bạn là một người được chọn lọc rất cao. Tôi không gặp bạn khi đi bộ trên phố. Jeremy Stickney đã email cho tôi. Bạn tìm thấy tôi. Bạn chủ động liên hệ. Có phải qua Twitter không?

Jeremy: Không — email.

Guy Spier: Đúng rồi, email. Jeremy nói với tôi bạn là ai, công việc bạn đã làm. Tôi tìm hiểu và nghĩ: “Trời, tôi chưa từng gặp ai như thế này.” Trường hợp gần nhất tương tự là Balki, người đã nhắn tin cho tôi trên Twitter.

Tôi cũng xem podcast của bạn — “Chúa ơi, ba triệu người đăng ký?” Tôi chưa bao giờ nói chuyện với ai có lượng khán giả ba triệu cả.

Còn với Balki, tôi thấy anh ấy có 100.000 người theo dõi. Tôi trả lời; trong vòng một tuần chúng tôi nói chuyện qua điện thoại; trong hai tuần tôi giới thiệu anh ấy cho Mohnish Pabrai. Bây giờ anh ấy là một phần của nhóm LCE của chúng tôi. Thật đáng kinh ngạc.

Jeremy: Tôi thật sự rất vinh dự khi được là một phần của cộng đồng này. Nó khiến tôi phải có trách nhiệm hơn. Chúa đang dõi theo tôi — nhưng các anh cũng vậy.

Guy Spier: Chúng ta từng làm một podcast cùng nhau, và đó trở thành một trong những tập phổ biến nhất mà tôi từng tham gia — trên kênh của Evan Carmichael. Sau đó, tôi mời bạn đến ValueX, và bạn đã đến. Bạn trình bày về sức mạnh của YouTube. Tôi đã nghe một phần trước đó rồi, nhưng nghe lại vẫn rất hay. Và họ đã mời bạn làm một buổi chia sẻ chuyên sâu vào lần sau.

Jeremy: Đúng vậy.

Guy Spier: Vậy là Jeremy đã làm một buổi deep dive. Nếu mọi người thực sự thích bài nói của bạn, bạn sẽ được bỏ phiếu mời quay lại. Giờ bạn đã có mạng lưới quan hệ sâu rộng và những tình bạn trong cộng đồng ValueX — và đó là Chúa đang mỉm cười với bạn. Bạn không cần tin vào Chúa để hiểu ẩn dụ đó.

Điều tôi tin là: khi bạn đưa ra một quyết định trong sự không chắc chắn, bạn chỉ biết nó tốt hay không sau khi bạn hành động — những điều tốt đẹp sẽ bắt đầu xảy đến. Tôi đã mời bạn đến ValueX — mà không biết chuyện gì sẽ xảy ra. Và giờ tôi biết bạn đang phát triển một podcast với những người rất ấn tượng (tôi sẽ không nêu tên trừ khi bạn cho phép). Bạn đang làm sâu sắc thêm các mối quan hệ, và rất nhiều điều tốt đang đến. Thật vui, và tôi biết ơn sự hiện diện của bạn. Và anh cũng ở buổi tối Berkshire năm nay — và năm ngoái.

Jeremy: Năm nay thôi. Không phải năm ngoái. Đó thật ra là lần đầu tiên tôi dự Berkshire.

Guy Spier: Ở buổi tối trước đó chúng tôi có Debbie Beranek — lẽ ra anh đã gặp được cô ấy. Không sao. Tôi nghĩ cô ấy sẽ quay lại buổi tiệc tối năm sau. Đó là một nhóm rất tuyệt — vui và thú vị.

Jeremy: Tôi rất hào hứng biến nó thành một thông lệ hàng năm.

Guy Spier: Chúng ta chưa từng nói về điều này, nhưng một trong những yếu tố định hình lớn nhất trong đời tôi là một quyết định đơn giản tôi đưa ra 25 năm trước: đến đại hội Berkshire mỗi năm. Đứng ở cửa phía Nam lúc 6 giờ sáng, gặp mọi người, và định hình cuộc đời mình. Thật không thể tin được. Một quyết định nhỏ — nhưng nó đã định hình mọi thứ. Đó chính là bản chất của việc chơi những trò chơi dài hạn.

Jeremy: Bản chất của tất cả những điều này là tính ergodicity.

Guy Spier: Và cuốn sách mới nhất của Luca DellAnna là về chơi những cuộc chơi dài hạn. Tôi cần đọc nó. Bạn sẽ thích đấy. Bạn đã nghe bản tóm tắt trong bài nói chuyện của anh ấy rồi. Đó là bài nói tôi thích nhất.

Jeremy: Cảm ơn anh.

______