Cuộc đời mỗi người diễn ra theo hai kiểu.
Kiểu thứ nhất: tuyến tính
Ta tiến bộ (hoặc thoái lui) từ từ, có thể quan sát được. Bạn chạy bộ hàng ngày thì chạy lâu hơn, khỏe hơn. Bạn luyện kỹ năng thì dần thành thạo. Bạn tư vấn khách hàng liên tục thì tỷ lệ chốt cải thiện. Ngược lại, bỏ bê luyện tập thì sức khỏe xuống rõ rệt; ngừng theo dõi thị trường thì dần lạc hậu.
Phần lớn thời gian sống của chúng ta nằm trong vùng tuyến tính này.
Kiểu thứ hai: giật cục
Đó là những khoảnh khắc bất ngờ — một biến cố, cơ hội, cú rẽ bất thình lình — khiến ta thay đổi theo cách không thể quay lại như trước. Giống tựa bài hát Life Will Never Be the Same Again, chỉ khác là đời thực không phải lúc nào cũng buồn bã như lời ca.
Ví dụ rõ nhất: sức khỏe theo tuổi. Mốc 30, 40, 50… đôi khi chỉ qua vài tháng, bạn chợt thấy cơ thể mình khác hẳn, không hiểu vì sao “đang làm được” giờ lại “không còn được nữa”.
Hoặc những quyết định lớn: khoản vay lớn nhất đời bạn, chuyến đi xa nhất, lập gia đình lần đầu tiên (hy vọng cũng là lần cuối), đứa con đầu tiên, thoát chết trong gang tấc… Tất cả thường xảy ra ngoài dự tính, khi bạn có rất ít thông tin, thậm chí bằng không. Nhưng một khi bạn bước qua nó, bạn nhận ra mình đã là một con người khác.
Sự khác nhau nằm ở đây:
- Trong vùng tuyến tính, ta có thông tin, có kế hoạch, có chuẩn mực để đánh giá.
- Trong vùng giật cục, ta không có dữ liệu, không có tiền lệ, không có thời gian để chuẩn bị. Nhưng vẫn phải quyết — mà không quyết cũng chính là một quyết định, thường tệ hơn.
Vậy phải làm gì khi rơi vào những tình huống giật cục?
Một nguyên tắc đơn giản: hãy đánh giá tình huống xấu nhất.
Nếu bạn quyết định và thất bại, bạn sẽ mất gì? Nếu tình huống tệ nhất đó có đánh bạn gục hoàn toàn, không thể phục hồi, thì thôi, đừng làm.
Còn nếu ngay cả tình huống xấu nhất (worst-case scenario) bạn vẫn có thể đứng dậy, khắc phục, làm tiếp, thì tại sao không làm?
Vì chính những thời điểm như vậy thường mở ra phiên bản mới của bạn — và cuộc đời sau đó sẽ không bao giờ còn giống như trước nữa (Life will never be the same again), tất nhiên là hy vọng theo hướng tốt hơn.
Điều nghịch lý là:
Ta dành phần lớn thời gian sống trong vùng tuyến tính, nhưng những thứ quyết định con người ta trở thành ai lại đến từ vài khoảnh khắc giật cục đó.
Và sau đó, cuộc sống hiếm khi trở lại như trước.